Ons Erfdeel N°4 2018

In maart 1684 verscheen in Amsterdam de eerste aflevering van de Nouvelles de la République des Lettres. Pierre Bayle, de Franse filosoof en publicist, zou drie jaar lang het tijdschrift redigeren. In die tijd besprak hij zelf meer dan vijfhonderd boeken. Hij vermeed polemiek en besprak de boeken op een hoffelijke manier, maar ook met een kritische geest en in een aantrekkelijke stijl. De waarheid en de rede waren de leidende principes. Hij zette de toon voor de vele “journaux de Hollande”. Hans Bots schrijft in zijn studie De Republiek der Letteren. De Europese intellectuele wereld 1500-1760 (Vantilt, Nijmegen, 2018):

Bayle was er steeds meer van overtuigd geraakt dat zijn tijdschrift niet alleen bestemd was voor de echte geleerden, maar dat men “het juiste midden moest zien te vinden tussen het nieuws van de gazetten en het zuiver wetenschappelijke nieuws, opdat de heren en dames en meer in het algemeen de talloos vele mensen die lezen en zonder geleerdheid intelligent zijn, onze Nouvelles graag lezen. Ze hebben me duidelijk gemaakt dat het tijdschrift daardoor overal veel lezers zal vinden, dat we derhalve de inhoud een beetje moeten verlevendigen, dat we bijzondere feitjes en grapjes moeten brengen, afgewisseld met nieuws over romans en toneelspelen, dat we zo veel mogelijk moeten variëren. (…)”

Het is nog altijd een interessante spiegel voor bladenmakers die mikken op die “talloos vele mensen die lezen en zonder geleerdheid intelligent zijn”.

Mag ik het nog eens over die taal van ons hebben, dat Nederlands dat 350 docenten en studenten van over de hele wereld in augustus naar Leuven bracht? Ze slaagden erin de voorpagina van De Standaard te halen, omdat hun liefde voor die taal blijkbaar groter is dan in het taalgebied zelf.

U vindt een verslag van hun colloquium in dit nummer. Zelf organiseerden wij in Leuven een debat over taalvariatie. U vindt daar ook een verslag van. Over taalvariatie wordt veel gesproken. De mantra is dan dat variatie rijkdom is, zoals diversiteit dat is. Laat al die bloemen maar bloeien: dialecten (voor zover die er nog zijn), regiolecten, de beruchte tussentaal en de standaardtaal. De geleerden vinden dat je al die varianten moet mogen beheersen, dat de meesten er zelfs mee spelen. Zelf denk ik dat één variant, de standaardtaal met name, best wat steun mag krijgen. Ook als die standaardtaal wellicht een fictie is – wie beheerst haar volkomen? –, het blijft een nuttige fictie. Beschaving bestaat uit weinig anders dan nuttige ficties. Ik vind overigens dat het aanbieden van de standaardtaal in de media, het onderwijs en ruimer, in de openbare ruimte, niet fnuikend hoeft te zijn. Het is niet omdat velen de norm niet halen, dat de norm zelf, of het streven ernaar, verdacht is. Alle cultuur is streven, toch?

Luc Devoldere
Hoofdredacteur

Omdat het in 2018 veertig jaar geleden is dat Joke van Leeuwen haar eerste boek publiceerde, vroeg Ons Erfdeel haar om een zelfportret als schrijver: ‘In al mijn werk probeer ik zwaarte en lichtheid in evenwicht te brengen, het soort humor te bezigen dat wortelt in ernst, en het soort verbeelding dat wortelt in werkelijkheid.’ Omdat bij haar de tekeningen altijd het verhaal meevertellen, bezorgde ze ons ook een passende illustratie.

Moderne natiestaten scheppen beelden van zichzelf. Opiniemakers discussiëren over het wezen van de nationale cultuur. Hoe voltrok dat proces zich in Nederland?

Iedereen moet weten wat correct Nederlands is. Maar er moet ook ruimte zijn voor andere variëteiten. Want dé standaard spreekt niemand.

Nederland heeft zijn taal niet opgelegd in de koloniën, waardoor taalnationalisme er geen rol speelde. Daarom verengelst Indonesië zo snel.

Een boom zonder middelpunt, een voortdurende reeks afwijkingen, een serie vertakkingen. Zo omschrijft kunstcriticus Ory Dessau het werk van Leo Copers. Maar ondanks de sprongen in zijn speelse en vaak ook ironische oeuvre hebben nagenoeg alle kunstwerken een gemeenschappelijke grondslag: paradoxen die ook nog eens dreiging oproepen. Wat zijn de voornaamste thema’s in de vijftigjarige praktijk van deze onderschatte Vlaamse kunstenaar?

Een eeuw na het einde van de Grote Oorlog heeft het fronttoerisme een veel minder kritische dimensie. De stem van verzoening en vrede wordt almaar vaker vergeten.

Twee keer per jaargang bloemleest Jozef Deleu, oprichter van Ons Erfdeel en hoofdredacteur van 1957 tot 2002, vier gedichten uit recentelijk verschenen Nederlandstalige bundels. Dit keer koos hij voor Simone Atangana Bekono, Annemarie Estor, Atte Jongstra en Jan Lauwereyns.

Onder de titel Made in Holland: 400 jaar wereldmerk organiseert Keramiekmuseum Princessehof ter gelegenheid van haar honderdjarige bestaan en in het kader van de manifestatie Leeuwarden Culturele Hoofdstad van Europa een grote tentoonstelling over het wereldsucces van Nederlandse keramiek. Dat succes wordt verteld in vier verhalen en met indrukwekkende aantallen keramiek die afkomstig zijn van maar liefst zevenhonderd bruikleengevers uit de hele wereld.

De tentoonstelling biedt geen thematische indeling, nadruk op stilistische ontwikkelingen of een uitputtende opsomming van fabrieken. Ze vertelt hoe Nederland in vier periodes een wereldspeler werd op het gebied van keramiek. Dat perspectief en nieuw onderzoek naar de export van Nederlandse keramiek in de afgelopen vierhonderd jaar werpen nieuw licht op de bekende highlights uit de Nederlandse keramiekgeschiedenis.

Het Mechelse Museum Hof van Busleyden opende in de zomer van 2018 na jarenlange renovatie zijn deuren voor het grote publiek.

Per 1 januari 2019 wordt regisseur Paul Knieriem (1981) artistiek leider van de Toneelmakerij, het toonaangevende jeugdtheatergezelschap uit Amsterdam, tien jaar geleden ontstaan uit een fusie tussen Huis aan de Amstel en Theatergroep Wederzijds.

Aan Knieriems arbeidzame bestaan als freelancer en met name aan zijn hechte verbondenheid met de Haarlemse Toneelschuur Producties komt daarmee een eind.

Het is moeilijk precies de vinger te leggen op het kenmerkende karakter van Knieriems regies, maar een fijnzinnige stilering in de vormgeving en een zekere bedachtzaamheid in het acteerwerk vormen daarvan de betekenisvolle elementen. Inhoud en vorm vloeien samen in een precaire, maar precieze balans.

In de Vlaamse muziekwereld is fotograaf Alex Vanhee (Poperinge, 1965) al een kwarteeuw een begrip. Maar ook buiten de landsgrenzen wordt zijn werk geapprecieerd. Wegens zijn verdiensten met de camera werd Vanhee in 2018 zelfs uitgeroepen tot culturele ambassadeur van zijn geboortestad Poperinge, waar ook een uitgebreide overzichtstentoonstelling van zijn foto’s te zien was. Tegelijk werd een selectie van zijn beste portretten en concertbeelden opgenomen in het boek Grote en kleine helden.

Al springt de transgenderthematiek het meest in het oog, de kracht van Girl schuilt erin dat hij maar ten dele gaat over seksualiteit en identiteit: de film is in al zijn complexiteit veel rijker.