de franse nederlanden

William Kentridge: een oplawaai en een omhelzing

De overzichtstentoonstelling die het Lille Métropole Musée d’art moderne, d’art contemporain et d’art brut wijdt aan William Kentridge is van het sterkste dat je er in tijden kon zien. Daarmee maakt het museum een mooi vervolg op de al even memorabele tentoonstelling “Alberto Giacometti, une aventure moderne” van vorig jaar. Kentridges werk verzameld zien, levert een oplawaai en een omhelzing op.

William Kentridge leeft al zijn hele leven in Johannesburg. De gebeurtenissen in zijn land hebben zijn werk diepgaand getekend. Zoals de strijd tegen de Apartheid, maar ook de woelige geschiedenis die voorafging aan de Zuid-Afrikaanse natievorming. Samen met de kolonisering zijn dit gebeurtenissen die een diepgaande impact hebben op het Afrikaanse continent.

Kentridge vat die geschiedenissen in installaties die soms heel manifest kritisch zijn, of soms wat afstand nemen. Maar hij vertrekt steeds vanuit een humaan perspectief: dat van de onderdrukte. “Een politieke tekening moet duidelijk en ondubbelzinnig zijn, wat nooit opgaat voor mijn tekeningen, die tegelijkertijd de uitdrukking vormen van een politieke visie en van een sterk persoonlijke visie”, zegt Kentridge hierover in een quote op het eind van de expo. Een quote die schuin boven de tekening “The Death of Pier Paolo Pasolini” staat afgebeeld. Een beeld dat dan weer niets aan de verbeelding overlaat.

Ergens voorbij het midden van het parcours vind je een tijdlijn van Kentridges carrière. Eén video in die tijdlijn is fascinerend: hoe de kunstenaar een paar weken geleden, begin 2020, een muurtekening maakt in Villeneuve d’Ascq. Eerst tekent hij met een lange stok wat vage lijnen. Achteloos, nonchalant zo lijkt het. Een streep hier, een trekje daar. En daarna neemt hij kleurstof en doek en gaat hij aan de slag met zijn handen. Zoals steeds gekleed in een wit hemd en een zwarte broek. En terwijl hij op de muur wrijft en strijkt, ontstaat onder zijn handen een wonderlijke afbeelding.

Een coherent universum

De kunst van Kentridge staat midden het leven. Van zijn vroege werk tot vandaag kijkt hij naar de samenleving en geeft er zijn commentaar op, soms expliciet, soms impliciet. Maar telkens in een coherente stijl, aards en humaan. Met zwarte vegen, met een bruinig koloriet, steeds verankerd in de grond waar hij vandaan komt. Uitbundig en aangrijpend zijn de decors voor Sophiatown waarmee de expo je verwelkomt. Sophiatown is een gemengde wijk in Johannesburg die op een nacht in 1955 werd verwoest, waardoor 65.000 zwarte inwoners noodgedwongen in Soweto moesten gaan wonen. Kentridge representeert het bruisende leven in Sophiatown, hij toont wat verloren ging.

De Zuid-Afrikaan tekent, schildert, maakt objecten en tapijten, creëert animatiefilms en regisseert podiumwerk met bijhorend decor. Hij is een totaalkunstenaar en op die heel verschillende wijzen creëert hij toch een coherent universum. Dat komt nog het best tot uiting in zijn installaties. Fascinerend is de projectieruimte waar je “Fragments for Georges Méliès, Journey to the Moon” kan bekijken, waarbij Kentridge een ode brengt aan “Voyage dans la Lune”, de stomme film van Georges Méliès. Ontroerend en grappig toont Kentridge zichzelf aan het werk. Of de installatie “The refusal of time” waarbij tussen nerveus tikkende metronomen animatiefilm, theater, muziek en beeldende kunst in elkaar vervlochten raken. Ook in deze installatie werkt Kentridge met een processie van mensen, een steeds weerkerend thema in zijn werk.

Een bezoek aan de expo is een immersieve ervaring. Je wordt bewogen. Je krijgt soms een oplawaai door de kracht van zijn beelden. En soms een omhelzing door de warmte die er uit spreekt. Die ervaring is ook in grote mate te danken aan de scenografie van de hand van de Brusselse Sabine Theunissen. Zij kent Kentridge al van begin de jaren 2000 en is de jongste jaren verantwoordelijk voor de ruimtelijke indeling van zijn exposities.

Je kan op het eind van het parcours de maquette en de plannen zien waarmee deze expo is uitgetekend. Het museum spaarde geen krachten om Kentridge’s werk de beste context te geven. Veel “box in een box”, elke centimeter van het museum wordt goed gebruikt.

Ikzelf ging buiten met een glimlach. Het moet immers ook prettig toeven zijn in het hoofd van Kentridge. De filmpjes die hij maakt tonen ook alledaagse dingen. Een kopje koffie dat aan hem wil ontsnappen. Zijn stop motion ontaardt in passerende figuren, kwaststreken en lagen op lagen. Steeds verrassend, steeds poëtisch.

“William Kentridge. Un poème qui n’est pas le nôtre”, Lille Métropole Musée d’art moderne, d’art contemporain et d’art brut.

• Lille Métropole Musée d'art moderne
• Villeneuve d'Ascq
• William Kentridge
• Zuid-Afrika