Arnon Grunberg krijgt de P.C. Hooft-prijs 2022

De zestiende roman van Arnon Grunberg begint als een provocatieve ideeënroman over kunst en maatschappelijke ontwikkelingen, maar lijkt uiteindelijk vooral een afrekening te zijn.

Arnon Grunberg riep op alert te blijven voor antisemitisme en vergeleek Marokkanen met Joden. Dat doe je beter niet.

Recensie van:
Arnon Grunberg, Thuis ben je. Berichten van een hotelmens, De Correspondent, Amsterdam, 2017, 221 p.
Bas Kwakman, Hotelkamerverhalen, De Arbeiderspers, Amsterdam, 2017, 229 p.

Recensie van: ARNON GRUNBERG, Moedervlekken, Lebowski, Amsterdam, 2016, 401 p.

Toen ik De joodse messias een eerste keer las, verging het me niet anders dan de meeste van Grunbergs recensenten. Ik was geschokt door het geweld in de roman, dat plastisch en met een onverdraaglijk oog voor detail geschilderd wordt. Gruwelijke verminkingen, verkrachtingsscènes en mensen die barbaarse mishandelingen moeten ondergaan – het is een wonder dat je verder leest. Misschien heeft het wel iets te maken met de groteske context waarbinnen Grunberg al dit geweld plaatst. Slapstickachtige situaties en carnavaleske overdrijvingen lijken te onderstrepen dat de wereld van de roman aan eigen wetten gehoorzaamt. Daardoor gaat er van het beschrevene allengs een geringere dreiging uit, omdat je kennis denkt te nemen van een werkelijkheid die de onze niet kán zijn. Zo is het moeilijk voorstelbaar dat een regeringsleider in Israël een kernraket met het macabere opschrift “Groetjes van Anne Frank” op Amsterdam zou afschieten. Het feit dat dit in De joodse messias juist wel gebeurt, suggereert dat ook het geweld in de roman van een andere orde is. Het zegt, zo was althans ik geneigd te denken, weinig over de realiteit waarin wij leven, maar vooral iets over het oververhitte literaire universum van de provocateur Grunberg.

In de loop der jaren heb ik De joodse messias vaker gelezen. Steeds opnieuw zag ik me geconfronteerd met het geweldsregime waaraan ook de protagonist Xavier Radek, de kleinzoon van een voormalige SS’er en nazimisdadiger, actief bijdraagt. Ik merkte dat ik in zekere zin immuun werd voor de agressie en bruutheid, omdat er een gewenningseffect intrad. O ja, realiseer je je dan bij herlezing, nu komt de scène waarin de voeten van de Egyptenaar gefrituurd worden of het moment waarop het hoofd van Awromele (Xavier’s joodse vriend) voor een van zijn belagers een voetbal wordt. Dat de aanvankelijke schrikeffecten uitbleven, had tot gevolg dat ik meer principiële vragen ging stellen. Het was als met de artsen op de spoedafdeling die zich na verloop van tijd niet meer door de verwondingen van hun patiënten uit balans laten brengen. Zo ging ik me afvragen waarom geweld in De joodse messias zo’n structurele rol speelt en waarin het zijn oorsprong heeft.

Op zoek naar een antwoord kwam ik terecht bij het Duitse fascisme en Adolf Hitler, die de figuren van Grunberg steevast als Je-Weet-Wel-Wie aanduiden. Ik worstelde me door Mein Kampf, omdat Xavier en Awromele er een Jiddische vertaling van maken. Ik las het in 1925 gepubliceerde propagandaschrift in de uitgave van 1935. “Jubiläumsausgabe. Gesamtauflage 2 Millionen Exempare” staat er in trotse rode letters op het titelblad, als was het om te onderstrepen dat dit onheilspellende boek destijds direct ingreep in de levenswerkelijkheid van veel Duitsers. Hoe anders was de plaats die ik De joodse messias aanvankelijk wilde toekennen. Ik betrok de roman níét op onze werkelijkheid, maar zag een grotesk vertekende wereld, een in zichzelf besloten fictionele realiteit. Inmiddels denk ik dat dat kortzichtig was.

Wie De joodse messias erop naleest, stelt vast dat er meer biografische details zijn die Xavier en Je-Weet-Wel-Wie met elkaar verbinden. Daarbij sluit Grunberg nogal eens aan bij de specifieke voorstelling van zaken in Mein Kampf.

"

Door de jaren heen heeft Grunberg de adjectieven van zijn schrijverschap voornamelijk afgeschud: hij is geen cynische of nihilistische schrijver meer, daarvoor zijn er te veel kinderen zijn werk binnengekropen, te veel momenten van oprecht zoeken naar warmte en liefde en geborgenheid. Hij is geen geëngageerde schrijver, want hoeveel van zijn personages door oorlog en terrorisme en andere altijd actuele onderwerpen worden aangeraakt, juist die onderwerpen vormen zijn personages niet. Hun demonen zitten van binnen. “Kosmopolitisch” is ook irrelevant, want geografische afkomst is nooit in zijn werk van belang geweest. Hij kan niet meer als “joodse schrijver” gelden, want het joodse geloof of identiteit zijn nauwelijks nog onderwerpen voor hem, het is hooguit een cultuur die hij paraat heeft.
En toch – je kunt je eindeloos buigen over de manier waarop hij zijn humor heeft weten uit te smeren, over hoe zijn stijl is opgedroogd, zijn observaties meer gefocust zijn geraakt, en toch blijft het moeilijk om niet tot de conclusie te komen dat Grunberg de schrijver is van een oeuvre dat al geschreven is: met bijna tien romans, en tal van essay- en verhalenbundels, brievenboeken en reportages is het hoogst onwaarschijnlijk dat hij nog met een boek zal komen dat je in onderwerp, toon, stijl, personages of iets anders enorm zal verrassen.

Recensie van: Arnon Grunberg, Buster Keaton lacht nooit, Nijgh & Van Ditmar, Amsterdam, 2013, 256 p.

Recensie van: ARNON GRUNBERG, De man zonder ziekte, Nijgh & Van Ditmar, Amsterdam, 2012, 224 p.

Recensie van: ARNON GRUNBERG, Huid en haar, Nijgh & Van Ditmar, Amsterdam, 2010,

Recensie van: Arnon Grunberg, Onze oom, Lebowksi, Amsterdam, 2008, 639 p.

Recensie van: Arnon Grunberg, Tirza, Nijgh & Van Ditmar, Amsterdam, 2006, 430 p.

Recensie van: Arnon Grunberg, De joodse messias, Vassallucci, Amsterdam, 2004, 500 p.

Recensie van: Arnon Grunberg, De asielzoeker, Nijgh & Van Ditmar, Amsterdam, 352 p.

Overzicht en postieve evaluatie van het werk van Arnon Grunberg.

Recensie van: Arnon Grunberg, Figuranten, Nijgh & Van Ditmar, Amsterdam, 1997, 300 p.

Dit opmerkelijk romandebuut van Grunberg wordt door de recensent \een van de meest provocerende boeken van de laatste decennia\" genoemd. Arnon Grunberg, \"Blauwe maandagen\", Nijgh & Van Ditmar, Amsterdam, 1994, 271 p."