NL‘Woorden als hersenvla, dat zijn écht goede vondsten’: Vivien Waszink en anderen over de taalvernieuwing van De Jeugd van Tegenwoordig
Twintig jaar De Jeugd van Tegenwoordig, dat is twintig jaar taalvernieuwing. Hoe innovatief zijn de rappers Willie Wartaal, Vjèze Fur en Faberyayo, en producer Bas Bron nu écht binnen de Nederlandstalige hiphop en popmuziek? ‘Er wordt vaak gemopperd over leenwoorden, maar De Jeugd vernederlandst die woorden echt.’
“Je bent een sjembek dat zeurt, maar je weet niet watskeburt.” Een vreemd taaltje op al even rare klanken en stuiterende beats. Toen in de lente van 2005 de single ‘Watskeburt?!’ verscheen, het eerste wapenfeit van De Jeugd van Tegenwoordig, sloeg dat nummer meteen in als een bom.
Muzikant Ricky Cherim, het brein achter synthpop-act Meetsysteem, zat op dat moment op de middelbare school. “Dat nummer leefde als gek op onze school”, herinnert hij zich. “Iedereen om me heen zat het lied mee te zingen en te rappen. Hoe lollig de muziek ook leek, ze had een enorme impact op heel veel mensen. En ze voelde tegelijk heel natuurlijk aan. Ik had op dat moment nauwelijks door dat De Jeugd met die wartaal iets nieuws bracht. Ze deed het klinken alsof die er altijd al geweest was. Als ik er nu op terugkijk, denk ik dat dat te wijten is aan het grote zelfvertrouwen waarmee ze het brachten.”
Die wartaal, zoals Cherim het noemt, is een vrolijke mengeling van neologismen, verhaspelingen, woordspelingen en Surinaamse slang. “Je kunt de rappers Willie Wartaal, Vjèze Fur en Faberyayo zeker taaltovenaars noemen”, vindt Vivien Waszink, taalkundige, groot hiphopliefhebber en auteur van het boek Woord! De taal van nederhop (2013). “Ik denk bijvoorbeeld ook aan hoe ze met verrassende verkleinwoorden werken, zoals Faberyayo die ‘oui oui in het Fransje’ rapt en het over een ‘pinnepasje’ heeft. Of woorden als ‘straatmeermin’ of ‘hersenvla’, dat zijn echt goede vondsten.”
Vivien Waszink: ‘Je kunt Willie Wartaal, Vjèze Fur en Faberyayo zeker taaltovenaars noemen’ © Daniëlle van der Spek
Waszink is vooral gecharmeerd door de speelsheid die ze tentoonspreiden. “Neem een regel als ‘Ik wil hangen in je tuintje als Babylon’ in het nummer ‘Manon’, een verwijzing naar de Hangende Tuinen van Babylon. Dat soort referenties of vergelijkingen vind je niet in eender welke hiphoptekst terug, daar is De Jeugd echt heel sterk in. Heel grappig vind ik bijvoorbeeld Faberyayo die in ‘Psychantisch’ rapt: ‘Gênante voorstelling, alsof je op De Parade was.’ Een knipoog naar het Nederlandse theaterfestival De Parade, met leuke maar kleinschalige en soms hobbelige, niet altijd zo kwalitatieve voorstellingen.”
De heilige drie-aanheid
De nonsensicale taalacrobatiek namen de drie rappers van De Jeugd over van grote namen als Lil’ Wayne en Snoop Dogg. Uiteraard zijn er nog hiphoppers uit Nederland en Vlaanderen die Amerikaanse voorbeelden proberen te kopiëren, maar niemand deed het op zo’n hoog niveau en via zo’n onnavolgbare vertaalslag.
De jongens van De Jeugd trekken die vertaalslag ook ver door, merkt Waszink op. “Ze hebben het bijvoorbeeld geregeld over ‘aan’ zijn, wat cool zijn betekent en overgenomen is van de uitdrukking ‘to be on’. Ze noemen zichzelf ook de Heilige Drie-aanheid. Er wordt vaak gemopperd over leenwoorden, maar zij vernederlandsen die woorden echt.”
Ricky Cherim (Meetsysteem): ‘Het moet heel bijzonder zijn om dat als songwriter mee te maken: iets in handen hebben waarvan je wéét dat het een schokgolf zal veroorzaken’Er valt volgens Cherim niet over te twisten: “Ze zijn de Wu-Tang Clan van Nederland, met hun oneindige reeks van woorden die ze introduceerden en die ook in mijn omgeving gretig werden overgenomen. Bovendien lijken ze me de perfecte vriendenclub, elk van de drie met een unieke persoonlijkheid. Tel daar nog het technische brein van Bas Bron bij die terugkeerde naar de electrobeats waarmee hiphop ontstaan is en daar een heel eigen discosound mee heeft gecreëerd. Die combinatie van traditie en een modern sausje zorgde voor een monster van een geluid. Ze konden er gewoon niet mee verliezen.”
‘De Jeugd van Tegenwoordig is de Wu-Tang Clan van Nederland’ - Ricky Cherim (Meetsysteem)
Schrijver en hiphopfan Fikry El Azzouzi bewondert naast hun zelfverzonnen woorden ook het gegoochel met ironie. “Zoals zij humor en surrealisme gebruiken, dat was ongezien in de Lage Landen. Andere hiphoppers waren maatschappijkritisch, maar zij trokken de kaart van het absurdisme. Hiphoppers nemen zichzelf soms iets te serieus. Daar hebben zij nooit last van gehad.” Ook El Azzouzi erkent het grote aandeel van Bas Bron in de vernieuwende stijl van De Jeugd van Tegenwoordig. “Dat is een muzikant van wereldklasse. Als ik op andere hiphopplaten samples hoor, denk ik soms: kon je daar nu niet iets creatiever mee omspringen? Maar op de beats van Bron valt nooit iets aan te merken.”
Recalcitrante houding
Volgens Vivien Waszink hebben de vier heren van De Jeugd heel bewust een eigen universum gecreëerd. Een universum waarin weinig plaats is voor ernst. Als ze, zeker in het begin van hun carrière, op gewichtige toon lof krijgen toegezwaaid voor hun “grensverleggende” teksten, zoals auteur Joost Zwagerman die hun onomatopeeën in NRC Handelsblad vergeleek met de dichtkunst van Jan Hanlo, schieten ze zulke tekstanalyses af als potsierlijk.
‘Hiphoppers nemen zichzelf soms iets te serieus. Daar heeft De Jeugd nooit last van gehad’ - Ricky Cherim
“Dat hoort ook wel een beetje bij hun recalcitrante houding”, meent Waszink. “Ze maken het de journalisten graag moeilijk. Raar doen tijdens interviews hebben ze tot een sport verheven. In de beginperiode maakten ze journalisten onder meer wijs dat ze elkaar kenden van een Idols-auditie. Ik heb ook weleens een poging tot interview gedaan. In het begin lag Vjéze Fur met zijn gezicht naar beneden languit op een bank en deed hij enkel vreemde uitspraken. Ze cultiveren dat gedrag graag, het hoort bij hun act.”
Er schuilt meer ernst in hoe De Jeugd van Tegenwoordig de zaken aanpakt dan ze doen uitschijnen, stelt Ricky Cherim, die als songwriter het kwartet inspirerend vindt. “Wat ik zelf altijd knap aan ze vond, was dat ze goede albums maakten. De songs mogen vol humor zitten, ze werkten hun platen wel heel ernstig en nauwgezet uit. Neem de fantastische albumtrack ‘Dromen van karton’. Daar is door Bas Bron een spacey outro van zo’n twee minuten aan vastgeknoopt, waardoor het nummer een opus van popmuziek werd. Dat is iets wat je soms wel in internationale hiphop aantreft, maar niemand in Nederland pakt dat zo grondig aan als De Jeugd. Of er ook een song is waar ik jaloers op ben? Zonder twijfel ‘Watskeburt?!’. Het moet heel bijzonder zijn om dat als songwriter mee te maken: iets in handen hebben waarvan je wéét dat het een schokgolf zal veroorzaken.”
Onbeperkt houdbaar
Net zoals ze lak hebben aan de regels van de taal, volgen de vier van De Jeugd niet gedwee de wetten van de hiphop. Purisme is ze vreemd. Sommige diehard hiphopfans vinden ze wat te studentikoos, te veel gimmick. “Ik vind die kritiek te kort door de bocht”, zegt Fikry El Azzouzi. “De Jeugd verdient echt wel zijn plaats. De bandleden zijn op hun manier ook authentiek. Ze gaan geen streetcredibility claimen. Ze doen niet alsof, ze zijn wie we zijn. In die zin zijn ze een beetje zoals The Beastie Boys. Die staken ook niet weg dat ze studenten uit de middenklasse waren die toevallig goede raps konden maken, en dat dwong respect af.”
Fikry El Azzouzi: ‘Zoals zij humor en surrealisme gebruiken, dat was ongezien in de Lage Landen’© Udoweier / Wikipedia
El Azzouzi, die maatschappelijk relevante teksten in hiphop wel weet te smaken, geeft toe dat de lyrics van De Jeugd af en toe wat te oppervlakkig en vrijblijvend zijn. “Ironie kan leuk zijn, maar het kan ook een truc worden om je niet te moeten engageren. En voor mij heeft die betrokkenheid in hiphop echt zijn waarde. Maar dat doet niets af van de kwaliteit van de liedjes van De Jeugd. Die nummers zitten echt goed in elkaar. Als ik ga lopen, dan merk ik dat ik harder kan gaan door naar ‘Sterrenstof’ te luisteren. Zeker dat eerste stuk, met de rap van Willie Wartaal, geeft je een geweldige energieboost.”
Vooral wat Pepijn “Faberyayo” Lanen, die in zijn vrije tijd ook goed onthaalde boeken schrijft, uit zijn pen doet vloeien, is in het verleden weleens vergeleken met de humoristische rijmkunst van Drs. P. Maar Vivien Waszink ziet niemand met wie De Jeugd te vergelijken is. “Ik zou wat ze doen ook nooit poëzie noemen. Het is moeilijk om ze in een hokje te stoppen. Als je naar hun optredens gaat, zie je ook dat ze een breed publiek aantrekken. Als je in een club komt, draaien de deejays vaak ‘Sterrenstof’. Dan merk je dat de hele dansvloer de volledige tekst kan meezingen, óók de mensen van wie je weet dat ze thuis nooit naar een hiphopplaat luisteren. Die kwinkslag in het refrein, refererend aan ‘Lucy in the Sky With Diamonds’ van The Beatles is trouwens ook weer zo’n fijne vondst.”
Hun publiek is niet alleen breder, maar ook witter dan dat van andere hiphopacts, merkt El Azzouzi op. “Hun geluid is heel herkenbaar en toegankelijk, reden waarom ze ook zo populair waren bij studenten. Dat ze al twintig jaar meedraaien, is trouwens ook bewonderenswaardig. Hiphop heeft normaal gezien een beperkte houdbaarheidsdatum. Na je dertigste word je er al te oud voor geacht, op je veertigste ben je compleet afgeschreven. Enkel ’t Hof van Commerce en De Jeugd van Tegenwoordig lijken aan die wet te ontsnappen.” Ricky Cherim beaamt dat. “Het is net dankzij die sterke popkant dat ze met de tijd kunnen meegroeien.”
Het boek Tekstboek Jeugd is zopas verschenen bij Nijgh & Van Ditmar. De band speelt de De Jeugd: 20-show op 2, 3 en 4 oktober in de Ziggo Dome in Amsterdam en op 14 november in de Lotto Arena, Antwerpen.
nl
Geef een reactie
Je moet ingelogd zijn op om een reactie te plaatsen.