NL
Maakt literatuur betere mensen van ons? Luc Devoldere zoekt antwoorden in het dagboek van Benno Barnard en een essay van Leen Verheyen.
Een Belgische politierechter veroordeelde een wegpiraat tot het lezen van de roman Tonio van A.F.Th. van der Heijden, waarin de auteur het verlies van zijn zoon in een verkeersongeluk beschrijft. Een Amerikaanse rechter dwong enkele tienervandalen tot het lezen van twaalf literaire klassiekers.
Heeft literatuur dan nut? Kan literatuur mensen beter maken, heropvoeden? Kan kunst de wereld redden, om het enigszins pathetisch te zeggen? Dat laatste is zeker te hoog gegrepen – denk aan het klassieke tegenvoorbeeld van de in Auschwitz tewerkgestelde man die ’s avonds na volbrachte dagtaak met tranen in de ogen naar Bach luistert. Maar misschien maakt literatuur wel andere
mensen van ons.
De Amerikaanse filosofe Martha Nussbaum beweert dat lezen het empathisch vermogen ontwikkelt. Je krijgt namelijk nieuwe perspectieven om naar de wereld te kijken, je neemt afstand van je eigen leven.
Dat klinkt mooi, maar zij neemt haar wensen voor werkelijkheid. Ik moet dan denken aan Lolita van Nabokov. Empathie met pedofielen? Je kunt er donder op zeggen dat de tijd niet ver meer af is dat men dit boek zal afraden, veroordelen, verwijderen misschien. Voor een goed begrip: ik vind het een prachtig boek, want: “There is no such thing as a moral or an immoral book. Books are well written, or badly written. That is all.” (Oscar Wilde)
Wat kan literatuur dan wel?
Samuel BeckettLiteratuur levert geen kennis op, laat staan waarheid, maar misschien wel een soort inzicht in de werkelijkheid. Letterlijk dan: de dingen gaan er anders uitzien. Ze komen in een ander licht te staan. Ze lichten op. Noem het een epifanie. Die maakt ons niet beter. Misschien, indirect, een beetje wijzer?
Een Frans tijdschrift vroeg aan Samuel Beckett: Wozu Dichter in dürftiger Zeit? Waartoe dienen dichters in tijden van schaarste?
De schrijver antwoordde zo: “Cher monsieur, Wozu? Je n’en ai pas la moindre idée. Pardonnez-moi.”
Ik haal een en ander uit twee pas verschenen boeken: Zingen en creperen. Dagboek 2014-2017 van Benno Barnard (Atlas Contact) en Wat de lezer leert. Filosofen over het nut van literatuur van Leen Verheyen (Letterwerk).
Het boek van Barnard is een ode aan de nutteloosheid en levensnoodzakelijkheid van poëzie. Flarden van gedichten en vertalingen van verzen dartelen erover elkaar heen. Ze schragen de dagen. Het heeft met vormvastheid te maken: de dwingende formulering van dichters doet iets gloren. Inzicht. Een vorm van zien dus. En soms geeft dat houvast in die verlatenheid van het heelal.
Lezen dus.
nl
