VL ⇄ NL

Waarom Nederland en België meer op elkaar moeten gaan lijken

Rutte mag de show stelen bij handelsmissies, Vlaanderen was in 2022 succesvoller in het aantrekken van buitenlandse investeerders. Een nieuwe editie van de VL⇄NL-nieuwsbrief, over hoe Vlaanderen, België en Nederland zich verkopen, de akkoorden die de buren sloten bij het staatsbezoek van koning Willem-Alexander en koningin Maxima en de verschillen in bestuurscultuur tussen beide landen.

Beste lezer,

Het zijn zeker inspirerende en leuke reisjes. Maar hard bewijs dat handelsmissies in koninklijk gezelschap meer succes hebben dan wanneer de koning en koningin niet van de partij zijn, is er niet.

Dat is een van de verrassende uitkomsten van het vergelijkend warenonderzoek dat Lieven Desmet deed naar de manier waarop Vlaanderen, België en Nederland zich in het buitenland verkopen.

Tegenwoordig gaan Nederland en Vlaanderen regelmatig samen de boer op. De verschillen en cultuur en stijl springen daarbij in het oog. Meegereisde ondernemers noemen premier Mark Rutte een ‘entertainer’. In het zuiden bezien ze de Nederlandse koopmansgeest met enige afgunst. Er heerst het gevoel dat Vlaanderen zich meer moet durven tonen en de traditionele bescheidenheid moet afschudden.

Daar is alle reden toe. Want nog een opvallende bevinding van Desmet: Rutte mag de show stelen bij handelsmissies, het is Vlaanderen dat in 2022 meer buitenlandse investeerders wist te lokken.

Onafgewerkte akkoorden

Een leuk reisje in royaal gezelschap vond onlangs plaats: koning Willem-Alexander en koningin Maxima legden een staatsbezoek aan België af. In hun kielzog trokken honderdtachtig Nederlandse bedrijven mee, voor een economische missie gewijd aan het thema klimaattechnologie. Nederland en België tekenden alvast een akkoord over het transport en de opslag van kooldioxide in lege olie- en gasvelden in het Nederlandse gedeelte van de Noordzee.

Alleen is de uitvoering nog ongewis. Porthos, het eerste grote project voor CO₂-opslag voor de Nederlandse kust, wacht nog op een uitspraak van de Raad van State. Die onderzoekt of voldoende is aangetoond dat de stikstofuitstoot bij de bouw de omliggende natuurgebieden niet aantast.

Nederland en België zetten tijdens het staatsbezoek ook hun handtekening onder een nieuw belastingakkoord. Dat is goed nieuws voor artiesten, leraren en sporters. Zij hadden tot nu een hele kluif aan het voorkomen dat ze dubbel belasting betaalden wanneer ze ook aan de andere kant van de grens werkten.

Een minpunt is dat het de buren vooralsnog niet lukte afspraken te maken over de regels voor thuiswerken. Belgen die in Nederland werken betalen bij de noorderburen loonbelasting. Maar als ze regelmatig thuiswerken, vindt de Belgische fiscus dat ze in België arbeiden en stuurt ze ook een aanslag. Voor deze penibele situatie vroeg de burgemeester van grensgemeente Baarle-Nassau aandacht in het interview dat ik met haar had. Blijkbaar was het zo lastig overeenstemming te vinden dat Nederland en België daar niet op wilden wachten om het belastingverdrag te tekenen.

Beide landen zouden in tijden van klimaatverandering ook bij het waterbeheer door de nationale kaders heen moeten breken en samenwerken. Dat betoogt historica Lotte Jensen in haar bijdrage aan het boek De Lage Landen anno 2050 dat wij uitbrachten ter gelegenheid van het staatsbezoek. Met Jensen en met psychoanalyticus Paul Verhaeghe, die in het boek de ontsporing van onze geestelijke gezondheid analyseert, ging ik in gesprek over hun diagnoses van de huidige samenleving en hun visies op de toekomst van Nederland en België.

Nieuwe kracht voor de Taalunie?

Wellicht het summum van laaglandse samenwerking is de Taalunie. In ieder geval is er geen samenwerkingsverband dat zo zwaar is opgetuigd, met een Comité van Ministers, een Interparlementaire Commissie en een algemeen secretariaat. Binnen de Taalunie heerst onrust, constateerden we een tijdje terug. Vlaanderen en Nederland hebben niet dezelfde betrokkenheid bij de instelling. Het Comité van Ministers zou politieke sturing moeten geven, maar draagt niet uit de politieke verantwoordelijkheid te hebben voor het beleid van de Taalunie. De Interparlementaire Commissie heeft niet de instrumenten om haar controlerende rol te vervullen. En op het algemeen secretariaat heerst een onveilige cultuur.

Onlangs maakte het Comité van Ministers bekend dat de algemeen secretaris per direct haar functie neerlegt. Daarmee zijn, schreef ik met Daan Stoop met wie ik het onderzoek naar de Taalunie verrichtte, zeker niet alle problemen de wereld uit. Laten we hopen dat de politiek verantwoordelijken na de aanstelling van een nieuwe algemeen secretaris niet alles bij het oude laten maar ook fundamentele keuzes maken die deze organisatie, die voor het Nederlands in de Lage Landen en de wereld zo belangrijk is, nieuwe kracht geven.

Technocratie versus hyperpolitiek

Laaglandse samenwerking is een mooi ideaal, maar in de praktijk maken verschillen in de bestuurscultuur het soms lastig. Die verschillen analyseert voormalig hoofdredacteur van De Standaard en Belgisch ambassadeur in Nederland Dirk Achten in zijn fascinerende boek Ligt het aan ons?

“Daar waar de Belg haast van nature uitgaat van de stelling dat wat de overheid doet toch maar een zootje is, denkt de Nederlander precies het omgekeerde. Het is een cultuur van wantrouwen tegenover een cultuur van vertrouwen”, schrijft Achten. Zeker, schandalen als de toeslagenaffaire hebben ook in Nederland het vertrouwen aangetast, maar de grondhouding blijft dat in dat gave land aan de Noordzee de zaken goed geregeld zijn.

Er is nog een markant verschil. Nederland, het land van de regenten, kent van oudsher een eerder technocratisch bestuur. Een symbool daarvoor is de niet-verkozen burgemeester die gedurende zijn carrière opklimt naar steeds grotere gemeenten die evengoed in heel andere hoeken van het land kunnen liggen. Bestuurservaring, kennis van procedures en invloed in Den Haag zijn, observeert Achten, belangrijker dan democratische legitimiteit en lokale verankering.

België daarentegen is een hyperpolitiek land. Zie de kabinetten van partijgetrouwe medewerkers waarmee bewindslieden zich omringen, een fenomeen dat Nederland niet kent. Of neem het feit dat ook de raden van bestuur van cultuurhuizen een afspiegeling van het politieke landschap moeten zijn.

Beide landen kampen de jongste jaren met krakende bestuurssystemen, ziet Achten. Het Belgische omdat politieke brandjes blussen alle aandacht opslokt en het nauwelijks lukt beleid op de lange termijn te ontwikkelen. Het Nederlandse omdat het te zeer de neiging heeft om vast te houden aan regels, het er te weinig in slaagt rekening te houden met specifieke omstandigheden en het democratisch draagvlak mist.

Het boeiende betoog van de oud-ambassadeur mondt uit in deze conclusie: “Nederland kan best wel wat politieke en democratische input gebruiken om de koude, technocratische regentencultuur te temperen, en België heeft behoefte aan een serieuze shot langetermijndenken en het opwaarderen van kennis en kunde.”

Dat is een boodschap die kan tellen: het is voor beide landen heilzaam als ze het goede van elkaars bestuurscultuur overnemen en naar elkaar toe groeien.

Met laaglandse groet,

Tomas Vanheste