literatuur edito

Waarom kijken schrijvers in de spiegel?

In zijn edito bij het nieuwe nummer van de lage landen legt hoofdredacteur Tom Christiaens uit waarom we schrijvers voor de spiegel zetten, en stelt hij het vernieuwde team voor.

Liefste dagboek.

Veel kans dat u, net als ik, bovenstaande woorden als tiener op uw kamer schreef. Wat verborgen moest blijven voor familie en vrienden, werd stiekem aan het papier toevertrouwd: intieme bekentenissen vol vreugde, verdriet en alles daartussenin, recht uit het puberhart, met de rede meestal in een bijrol.

Velen sluiten hun dagboek voorgoed na hun jeugd, anderen blijven erin schrijven, een leven lang. In Nederland bestaat zelfs een heus archief met dagboeken van honderden onbekende mensen, en ook in Vlaanderen zijn er plannen voor. Zo worden vaak opmerkelijke levensverhalen ontsloten voor spannend historisch onderzoek. Meer hierover in dit nummer.

Soms zijn persoonlijke geschriften meer dan alledaagse bespiegelingen en vallen ze op door hun literaire kwaliteit. Literatuur die vanuit het ik-perspectief is geschreven, heeft altijd bestaan. Ze maakt het mogelijk om de innerlijke wereld van de auteur te verkennen, terwijl ze ook ruimte biedt voor reflectie op de maatschappij.

Maar het autobiografische en het waargebeurde nemen vandaag een opvallend hoge vlucht in de Nederlandstalige literatuur. Ook auteurs van non-fictie kijken steeds vaker in de spiegel en vertellen verhalen vanuit eigen belevenissen, trauma’s, en familiegeschiedenissen. Die trend inspireerde ons om een dossier te wijden aan de rol van het “ik” in de literatuur.

Waarom schrijven auteurs over en vanuit zichzelf? Wanneer is een personage het alter ego van de schrijver, en wanneer net niet? Is er nog ruimte voor verbeelding? In een dubbelinterview bekent “ikkenverzamelaar” Adriaan van Dis aan Maria Vlaar dat hij feiten en fictie graag vervlecht, waarbij zijn vele ikken soms de identiteit van anderen aannemen. Zijn gesprekspartner Tuly Salumu blijft in haar werk liever dicht bij zichzelf.

Voor Salumu is autobiografisch schrijven een vorm van therapie, een manier om “met het verleden te leven”. Schrijftherapie is populair en heeft, zoals onderzoek aantoont, een heilzaam effect op lichaam en geest. Toch waarschuwt Anne van den Dool uit eigen ervaring dat schrijven ook méér klachten kan veroorzaken.

Navelstaarderij?

Het steeds nadrukkelijker opvoeren van zichzelf en zaken uit de privésfeer, levert schrijvers geregeld kritiek op. Sommigen zetten die keuze weg als navelstaarderij of oppervlakkige lectuur, vooral wanneer de auteur een vrouw is. Anderen vinden juist dat autobiografische literatuur onheus behandeld wordt. Emy Koopman houdt beide aannames tegen het licht.

Thomas Heerma van Voss ten slotte geeft zichzelf vaak bloot in zijn romans en columns voor de lage landen, de ene keer vermomd in fictie, de andere keer heel expliciet. Hij wijst in zijn artikel op de valkuilen van het literair exploiteren van eigen lief en leed.

Benieuwd waarom schrijvers over hun leven schrijven? Kom naar ons gesprek tijdens het boekenfestival FAAR in Oostende. Onder leiding van Heleen Debruyne praten Thomas Heerma van Voss, Maurits de Bruijn en Tuly Salumu over het ego in de literatuur. Afspraak op zaterdag 8 maart.

Verder in dit nummer van de lage landen opnieuw heel wat boekrecensies en ook veel aandacht voor taal, geschiedenis en kunst. Zo vragen we Gunther Van Neste naar zijn plannen als algemeen secretaris van de Taalunie. We gaan na waarom Vlamingen en Nederlanders anders omgaan met hun industrieel erfgoed en kijken naar de propagandafilmindustrie in de Lage Landen tijdens de Duitse bezetting.

Het team van de lage landen

Intussen waait een nieuwe wind door onze kantoren. Zoals eerder gemeld, heeft afgevaardigd bestuurder en hoofdredacteur Hendrik Tratsaert onze organisatie verlaten om bij Passa Porta in Brussel aan de slag te gaan. We danken hem voor de voorbije jaren en wensen hem veel succes bij het internationale huis van de literatuur.

Het bestuur heeft beslist geen externe opvolger aan te stellen, maar geeft het vertrouwen aan het huidige team om de werking voort te zetten. Hoog tijd om de collega’s voor te stellen: Pieter Coupé (redactiecoördinator en eindredacteur tijdschrift de lage landen), Peter Vanwijnsberghe (eindredacteur website de lage landen), Tomas Vanheste (adjunct-hoofdredacteur en coördinator VL ⇄ NL), Evelyne Ledoux-Beaugrand (eindredacteur les plats pays) en Luna Ganne (klantenbeheer en communicatie). De algemene leiding berust bij Gijsbrecht Ostyn (hoofd marketing en communicatie, en afgevaardigd bestuurder), Eva Debruyne (zakelijk coördinator) en mijzelf (hoofdredacteur en eindredacteur the low countries).

Nederlandstalige cultuur

Binnenkort nemen we afscheid van Hans Vanacker, die met pensioen gaat. Hans was zesendertig jaar lang redactiesecretaris van ons Franstalige blad Septentrion en heeft altijd vol vuur de Nederlandstalige cultuur gepresenteerd aan de francofonie. In zijn afscheidsartikel hield Hans een pleidooi voor culturele openheid, meertaligheid en begrip voor de ander zonder vooroordelen, over taal- en politieke grenzen heen.

We kunnen Hans geruststellen: de lage landen zal zijn wensen meer dan ooit proberen waar te maken. We blijven de culturele samenwerking tussen Vlaanderen en Nederland stimuleren en streven naar meer bekendheid en erkenning van de Nederlandstalige cultuur wereldwijd. We houden het gesprek over de cultuur van de Lage Landen gaande en moedigen de lezer aan om vaker kennis te maken met de buren. Die ambities zijn nu ook verankerd in onze missie en visie.

En u, beste lezer, mag ons aan die belofte houden. Veel leesplezier.