geschiedenis, literatuur

Vliegende Bladen

Sylvia Van Peteghem was als hoofdbibliothecaris van de Gentse Boekentoren de eerste vrouw die aan het hoofd stond van een universiteitsbibliotheek in België. Op 1 april 2020 ging ze met pensioen. De redactie vroeg haar een kleine keuze te maken uit de collectie van de bibliotheek. Het zijn publicaties waarvan zij trots is dat ze tot die collectie behoren en waarvan ze vindt dat een ruimer publiek ze zou moeten kennen. Aflevering twee: over een collectie die eigenlijk over alles gaat, maar vooral over Gent.

Ferdinand Vander Haeghen was 39 toen hij in 1869 hoofdbibliothecaris van de Gentse universiteitsbibliotheek werd. Een energiek, erudiet, ambitieus en visionair autodidact die geen universitair diploma kon voorleggen maar die een sterk uitgebouwd netwerk van kunstenaars en boekspecialisten met zich meebracht. Als jonge man, rijk getrouwd en gefascineerd door de stad waarin hij woonde, had hij alle lokale Gentse drukken van de 15^e tot de 19^e eeuw verzameld en beschreven in de Bibliographie Gantoise (1858-1869) en dat kon tellen als ingangsexamen voor zijn nieuwe functie.

Eenmaal aan het hoofd van de bibliotheek bleef die aandacht voor Gent en bracht hij uitzonderlijke stukken samen die verder gingen dan de grenzen van de stad. Uniek was zijn oproep voor het bewaren van wat we nu “efemera” noemen, namelijk dat wat gedrukt wordt voor een kort bestaan: een folder, een ticket, een luciferdoosje.

“Ne détruisez jamais un document, imprimé ou écrit, quel qu’insignifiant qu’il soit. Après 7 ans, il vous intéressera. Après une nouvelle période de 7 ans, vous le jugerez tout à fait utile à conserver. 20 ans plus tard, il rendra service, il aura acquis de la valeur. En moins d’un siècle il deviendra précieux.”

Ruim een eeuw later bevat het fonds “Vliegende Bladen”, een wat foute vertaling van “Feuilles Volantes”, zowat 1 miljoen stuks. Op de rechterbenedenhoek van bijna elk document dat hij in handen kreeg, schreef Vander Haeghen in een minuscuul handschrift met zwarte inkt het Franse trefwoord. Hij creëerde de trefwoordenlijst met zijn stad als middelpunt. Een kasticket van de Gentse bakkerij Bloch kwam onder “Boulangers”, dat van een bakker uit Aalst bij “Alost” en dan pas “Boulangers”. Vaak voor de hand liggend, maar soms moet je negentiende-eeuws denken om het juiste trefwoord te vinden. De Floraliën vind je niet onder “Floraliën” of “Horticulture” maar onder “Casino” want daar gingen de eerste bloemententoonstellingen door.

Drukwerk dat je na een tijdje weggooit

De verzameling gaat werkelijk over alles. Slechts de John Johnson collectie, die in de Bodleian Library in Oxford bewaard wordt, kan ermee vergeleken worden en die is verzameld tussen 1923 en 1956. Johnson was net als Vander Haeghen de zoon van een drukker/uitgever. Hij werkte retroactief met Groot-Brittannië als middelpunt. Vander Haeghen collectioneerde retroactief èn eigentijds en bewaarde zo een schitterend tijdsbeeld van de 19e en 20ste eeuwwisseling. Men geloofde toen in de totale kenbaarheid der dingen onder meer door te bewaren en te ordenen. Het is fascinerend hoe dat in de Gentse collectie gebeurde. Om een paar documenten op te sommen. Het tot hiertoe oudst gekende document is een stuk uit 1313, een deel van een klein archief van een middeleeuws hospitaal in Diest. Vanuit de adellijke kennissenkring van Vander Haeghen kwamen familiearchieven binnen die vaak teruggaan tot de 16e en 17^e eeuw: huwelijkscontracten, testamenten, boedelbeschrijvingen. Een zestiende-eeuwse moeder de Basta die elk jaar weer een nieuwe geboorte noteert in een Moleskine-achtig schriftje met perkamenten omslag. Vaak volgt de overlijdensdatum van het kind. Weinig woorden, maar veel inhoud als ze schrijft: “encore une fille est née”. Een achttiende-eeuwse secretaris die de uitgaven voor een jonge dame op internaat opsomt: kleren en danslessen.

Tekeningen die nergens anders een plek vonden: een buffet- en tafelschikking, een tuinontwerp. Onhandig uitgeknipte medaillons in perkament met fabeldieren die van de Gents-Brugse school blijken te zijn en die precies passen in de gaten van een middeleeuws handschrift dat elders wordt bewaard. Archieven van de architecten Louis Minard en Louis Roelandt. Archieven van de kunstsalons van de Société des Beaux Arts. Visitekaartjes van prostitués. Catalogi van meubelen, kleren, lingerie, schoenen, auto’s, keukenapparaten, pralines, medicijnen, behangpapier, bloemen, planten, bomen. Het soort drukwerk dat je na een tijdje weggooit, tenzij je Vander Haeghen bent. En maar goed ook want tussen de bloembollencatalogi zit die van Frederik van Eedens vader, elders een brief van Nicolas Beets, het verslag van de toetreding van koning Willem tot de Brusselse loge, het contract van een circusartieste die haar kousen zelf moest vervangen als er ladders in waren. Je kan het zo gek niet bedenken of het is er. Als dit nu maar eens allemaal online zou kunnen komen. Google Ephemera. Wie weet. Ooit.

• Boekentoren
• Ferdinand Vander Haeghen
• Universiteit Gent
• Vliegende Bladen