kunst

Verstilling als medicijn

Neoklassieke componisten zoals Ólafur Arnalds, Nils Frahm, Dustin O’Halloran en Craig Armstrong zijn behoorlijk populair. Het hoeft dus niet te verbazen dat ze ook in Vlaanderen navolging hebben gekregen. Twee interessante figuren uit het genre zijn gitarist Kevin Imbrechts, alias Illuminine, en pianist Wouter Dewit.

Beide muzikanten hanteren elk hun eigen taal, maar behoren onmiskenbaar tot dezelfde artistieke familie. Dewit is niet alleen solo actief, hij maakt ook deel uit van Imbrechts’ live-ensemble en allebei doen ze voor hun projecten regelmatig een beroep op violiste Beatrijs De Klerck en celliste Tine Anthonis. Zowel voor Illuminine als Wouter Dewit is muziek een vluchtheuvel voor de drukte van alledag. Componeren is voor de twee vrienden een manier om, in zelfgekozen isolement, hun gedachten te ordenen en ruimte te scheppen in hun geest.“ Volgens de Noorse auteur Karl Ove Knausgård, is componeren ingaan tegen de banaliteit van het leven”, stelt Dewit. “Ook Kevin en ik voelen allebei een sterke innerlijke noodzaak om muziek te maken. Het is als eten en drinken voor ons. Wat ons bindt, is een gemeenschappelijke behoefte aan verstilling.”

Voor Kevin Imbrechts, die aan een autistische stoornis lijdt en regelmatig last heeft van angstaanvallen, heeft musiceren een therapeutische functie. Het kost hem moeite een eenvoudig gesprek te voeren, dus laat hij bij voorkeur zijn instrumenten spreken. Daarbij gaat hij intuïtief, haast spelenderwijs te werk: “Wanneer mijn geest wordt uitgedaagd of er iets op mijn pad komt dat me uit mijn evenwicht brengt, creëer ik, knutselend op mijn laptop, allerlei soundscapes. Muziek is mijn houvast wanneer het stormt in mijn hoofd. Tegelijk vlakt de medicatie, die me toelaat te functioneren, al mijn emotionele pieken en dalen af. Voel ik niets, dan leidt dat vanzelf totwriter’s block.” Dewit, van zijn kant, neemt doorgaans iets meer afstand en ervaart het spelen vooral als een lichamelijke aangelegenheid. Muziek drukt voor hem geen emoties uit, ze roept ze óp.

Volumeknop naar links

Illuminine –de naam verwijst naar een song van Thurston Moore– is een neologisme dat, dixit Imbrechts, zijn werk prima samenvat. Sinds 2015 heeft hij drie langspelers uitgebracht (genummerd van #1 tot #3), waarop hij het grensgebied tussen hedendaags klassiek, elektronica, ambient en postrock verkent. De man groeide op met hardrock en metal, maar toen hij op zijn zestiende Electric Tears van gitarist Buckethead ontdekte, zette die plaat zijn wereld op zijn kop. Meteen gaf ze de richting aan die hij enkele jaren later met Illuminine in zou slaan. Ook de Amerikaanse postrockband This Will Destroy You en de IJslandse componist ÓlafurArnalds deden hem beseffen dat je soms meer effect sorteert door de volumeknop naar links te draaien en voor traagheid te kiezen, dan door helemaal voluit te gaan.

Dewit noemt het debuut van de Duitser Nils Frahm en, dichter bij huis, Weg van Jan Swerts als de platen die voor hem alle ramen en deuren open hebben gezet. De Limburger maakt al een kwarteeuw muziek, waarvan de eerste tweeëntwintig jaar onder de radar. Eerst studeerde hij Bach, vervolgens verdiepte hij zich in jazz. Naar eigen zeggen verloor hij zich teveel in techniek en vakmanschap. “Het was een doodlopend spoor. Ik moest dus weer op zoek naar het kind in mij. De studio beschouw ik als een zandbak, waar ik naar hartenlust mag woelen en graven. Ik zie daarna wel waar ik uitkom. Mijn vroegere probeersels, zoals de cd Everything You See uit 2015, gaven een idee van mijn muzikale veelzijdigheid, maar tegelijk klonken ze behoorlijk halfslachtig.”

Dewits even meditatieve als intimistische langspeler Still (2017), die hij in zes maanden voltooide, was een breukmoment. Hij besloot een zo authentiek mogelijk werk te maken met een duidelijk begin en einde, dat precies zou weerspiegelen hoe hij tegenover mijn ambacht stond. Gek genoeg durfde hij zich pas op zijn vijfendertigste kwetsbaar genoeg op te stellen om iets te maken dat nadrukkelijk voor een publiek bestemd was.

Minimalistische structuren

In compositorisch opzicht kiezen Illuminine en Dewit bewust voor eenvoudige, minimalistische structuren. Hun werk klinkt zelden uitbundig of melodramatisch. De teneur is veeleer ingetogen en melancholisch. De muziek, nu eens statig, dan weer mijmerend, wordt bewust “klein” of in mineur gehouden. Omdat hij zo weinig mogelijk controle uit handen wil geven, is Imbrechts zijn eigen producer: “Ik omhels mijn technische beperkingen. Ze dwingen mij de dingen helder te houden.”

Wat ongezegd blijft, versterkt doorgaans de intensiteit. Imbrechts kan niet functioneren in een lawaaierige omgeving en zoekt bewust de stilte op om zich te herbronnen. Ook dat laatste heeft hij met Dewit gemeen. Zo worden alle titels op Still nadrukkelijk gevolgd door een punt: een pauze, een moment van contemplatie. “Dat komt omdat ik van nature nogal druk ben”, zegt de klavierspeler. “Ik babbel veel, heb massa’s woorden nodig om iets uit te leggen. Maar mijn piano is mijn eiland. Het is een instrument waarin ik helemaal kan verdwijnen.”

Dewit en Imbrechts maken overwegend instrumentale muziek, al hoor je bij de eerste soms woordeloze zangpartijen en werkt de tweede occasioneel met singer-songwriters, zoals Will Samson, Hannah Boswell of Bruno Vanden Broecke, die ook bekend is als acteur. De haast voortdurende afwezigheid van tekst laat de twee componisten toe de beperkingen van de taal te overstijgen. Illuminine geeft zijn platen zelfs geen titels, om te vermijden dat verbeelding van de luisteraar vooraf in een specifieke richting zou worden gestuurd.

Het visuele daarentegen is voor beide artiesten wél van cruciaal belang. Het artwork waarin hun muziek verpakt wordt, geeft precies aan wat de luisteraar kan verwachten. Bij Illuminine heeft iedere hoes een dominante kleur (rood, blauw, zwart) en tijdens concerten verandert de belichting, naargelang de oorsprong van het gespeelde nummer. “Eén beeld dat alles samenvat, zegt meer over mijn werk dan duizend woorden”, vindt Kevin Imbrechts. Het verklaart meteen waarom cineast Francesco Cabris bij iedere track uit #3
een fraaie natuurvideo heeft gemaakt.

Ook de hoesillustratie van Still, een winterlandschap met kale bomen, vertelt iets over het glaciale karakter van de muziek. “In die context beschouw ik ‘onbeweeglijkheid’ als een sleutelbegrip”, aldus Wouter Dewit. “Als persoon ben ik veel taliger dan Kevin. Ik lees meer dan dat ik naar muziek luister.” Toch vormen tracktitels, type ‘Autumn Falls.’, bij hem zelden het uitgangspunt voor een compositie. Ze worden er pas achteraf opgeplakt. Van de schrijver Haruki Murakami leerde Dewit dat hij zijn geest moet toelaten bepaalde bronnen aan te boren, zonder zich bewust te zijn van hun betekenis. En van Knausgård: dat wat voor hem belangrijk is, automatisch ook bij andere mensen zal resoneren.

Cyclus

Op Still staat de wisseling der seizoenen, en dus ook de cyclus van leven en dood, centraal. #3, het jongste werkstuk van Illuminine, weerspiegelt dan weer‘A Day in the Life’, van vroege ochtend tot nacht, net als de romans Mrs Dalloway van Virginia Woolf of Ulysses van James Joyce. Tijd is duidelijk iets dat beide componisten bezighoudt.

“Bij mij ligt dat aan mijn mentale conditie”, vertelt Kevin Imbrechts. “De seconden kruipen in mijn hoofd zeer traag voorbij. Maar het omgekeerde is óók waar. Soms zit ik ergens vijf minuten te wachten en speelt zich in mijn beleving een volledig etmaal af. Tijd en ruimte zijn fenomenen die met mij voortdurend een loopje nemen.”Toen zijn geestelijke problemen zich begonnen te manifesteren en hij arbeidsongeschikt werd bevonden, zat Imbrechts dagenlang thuis. In die periode werd hij iedere ochtend gewekt door de douche van de buren. Het bewuste geluid keert terug als sample in ‘Aura’, de openingstrack van #3, een plaat die hij, niet toevallig, als een sound diary omschrijft.

Het nummer ‘La Durée’ van Wouter Dewit verwijst dan weer naar de theorieën van de Franse filosoof en schrijver Henri Bergson, één van de eersten die een onderscheid maakten tussen meetbare en psychologische tijd. “In dat nummer zet ik bewust verschillende maatsoorten tegenover elkaar, waardoor er met de flow van de muziek iets eigenaardigs gebeurt”, legt de componist uit. “Het is net die gelaagdheid die betekenis genereert.”

Dewit steekt zijn literaire invloeden niet onder stoelen of banken. “Ik heb met Still veeleer het gevoel dat ik een boek heb geschreven dan dat ik een plaat heb gemaakt”, zegt hij. “Precies omdat de nummers zo narratief klinken.” Een roman die op hem een diepe indruk heeft gemaakt, is The Book of Illusions van Paul Auster, wellicht omdat hij zelf zo lang in het verborgene heeft geopereerd. Het verhaal gaat over een cineast die van de aardbol verdwenen lijkt, maar in de woestijn van New Mexico films blijft maken die niemand ooit te zien zal krijgen. “Zoiets roept essentiële vragen op: kan kunst bestaan zonder een publiek? Bestaat iets überhaupt als het niet gezien of gehoord wordt?”

Imbrechts is dan weer zwaar beïnvloed door de geschriften van Theodor Adorno. “De filosoof ziet muziek als een verzameling van kleine deeltjes die samen een geheel vormen. In doorsneepop valt op dat die deeltjes elkaar niet uitdagen, waardoor het geheel nooit uniek genoeg is om op zichzelf te kunnen staan.”

Conceptuele aanpak

Sinds Imbrechts ten tijde van zijn debuut voor het eerst naar IJsland trok om er samen te werken met Birgir Jón Birgisson, de geluidsingenieur achter de platen van Sigur Rós, raakte hij dermate in de ban van de desolate schoonheid van de landschappen dat hij nu overweegt zich definitief op het eiland te vestigen. Dewit, niet meteen een fervente reiziger, verbleef tien dagen in IJsland met Illuminine en schreef er ‘Hug, Run.’. “Ik had een vrije dag en een zekere Hugrun, gaf me de sleutel van haar huis zodat ik urenlang ongestoord piano kon spelen. Fijn. Alleen was het instrument al in geen tijden meer gestemd en zo goed als onbruikbaar. Niettemin dwong ik mezelf ter plekke een nummer te schrijven, gebruikmakend van de enige vier toetsen die nog werkten.”

Imbrechts noch Dewit blijkt een conceptuele aanpak te schuwen. Op iedere plaat van Illuminine staat een track die ‘Dualisms’ heet en voorts worden regelmatig interludia ingelast, die als lijm tussen de tracks dienstdoen. Dewit maakt dan weer gebruik van field recordings. “Joris Peters, mijn producer, is blind geboren. Voor hem is een opname pas geslaagd als hij er beelden bij kan ‘zien’. Hij beschikt over een uitgebreide databank met omgevingsgeluiden en door die in mijn werk te integreren creëer ik, als het ware, mijn eigen universum. Ik vind het fijn iets te maken waar af en toe ook het echte leven in binnendringt.”

Bij Illuminine is die werkelijkheid zelfs nog dwingender. Eind 2017 maakte Kevin Imbrechts al de Nederlandstalige liedjesplaat Wij, Weg, die aan dezelfde donkere periode refereerde als #3 en waartoe hij voor het eerst de taal omarmde. “Dat haalde me uit mijn comfortzone”, geeft hij toe. “Toen duidelijk werd dat ik met een angststoornis kampte, bleek praten ontzettend te helpen. Daardoor werd de inhoud voor mij plots belangrijker dan de muziek.”

Wat er na zijn trilogie en dat ene buitenbeentje zal volgen, is ook voor hem een vraagteken. Maar net als voor zijn vriend en collega Wouter Dewit staat componeren voor hem gelijk aan being in the moment. In die context is de toekomst een verre planeet, waarvan alleen de vage contouren zichtbaar zijn.

Website Illuminine en website Wouter Dewit

• Illuminine
• Kevin Imbrechts
• Muziek
• Neoklassiek
• Wouter Dewit