kunst recensie

Anouk Kruithof stelt je blik weer scherp met ‘Universal Tongue’ in de Gentse Vooruit

Dankzij Anouk Kruithof wordt er nog eens gedanst in de concertzaal van het Gentse Kunstencentrum Vooruit. Haar installatie Universal Tongue is een beeldenstroom op acht schermen tegelijk, die zichzelf om de vier uur herhaalt – goed voor in totaal 32 uur aan dansende mensen. Vrolijkheid: dat is de eerste sensatie wanneer je de ruimte binnenwandelt. Daarna volgen gemis van feestgedruis, en reflectie.

Universal Tongue, dat in 2018 begon, is een onderzoek naar de ontwikkeling van dans in verschillende culturen in de loop der tijden. Tijdens een interview uit november 2019 zegt Kruithof dat ze dans ziet als een middel om iets te weten te komen over de condition humaine en dat ze met het project vooral een universeel statement wilde maken – zoals de titel impliceert. Dans staat voor haar gelijk aan empowerment, verbondenheid en gemeenschappelijkheid, en is daarom de moeite waard om eens onder een vergrootglas te leggen.

Samenwerking, menselijkheid en cultuur zijn trouwens een rode draad door Kruithofs werk. Voor het sociale project El Camino Abierto
(2018) werkte ze met dertien kinderen van tien en elf jaar uit Cacolote, Mexico. Ze maakten hun eigen piñata’s aan de hand van persoonlijke en gevonden objecten, waardoor het eindresultaat ver weg staat van de gecommercialiseerde variant van dit traditionele feestvoorwerp. Zo brengt samenwerking cultuur terug tot haar essentie.

Beeldenverzameling

Voor ik de concertzaal van de Gentse Vooruit binnenga, leert de muurtekst mij dat Kruithof, samen met vijftig medewerkers van over de hele wereld, de beeldselectie van 32 uur voor Universal Tongue puurde uit een verzameling meer dan 8.800 Instagram- en YouTubevideo’s. Ondanks die digitale bronnen voelt de installatie aan als een welkome afwisseling met het oeverloze internetscrollen waaraan velen onder ons ten prooi vallen. Universal Tongue bruist, animeert, stimuleert en emotioneert – in tegenstelling tot passieve beeldconsumptie.

Het aanleggen van een grote beeldpoule over één bepaald thema zien we wel vaker in Kruithofs werk. Voor Pee in Peace (installation against ignorance) uit 2018 ging ze ook op multiculturele wijze met 1.000 foto’s aan de slag. In dit geval waren het beelden van protestborden die de kunstenares liet bewerken door vrienden, andere kunstenaars, curatoren en toeschouwers, waardoor de originele boodschappen nieuwe betekenissen krijgen. En voor #Evidence (2015), doorploegde Kruithof de Instagramprofielen van zevenentwintig bedrijven, vijftien overheden en elf andere organisaties (waaronder NASA). Ze hield er 650 screenshots aan over en baseerde er een serie sculpturen en fotomontages op.

Het internet, maar dan gecureerd

Zelf beschrijft Kruithof Universal Tongue
als een “dansconclave doorheen de jungle van het wereldwijde web”. En inderdaad, deze secuur uitgevoerde curatie van het internet dompelt je onder in een levensgrote, schijnbaar oneindige stroom van dans, verscheidenheid, emotie en expressie. Het is in eerste instantie een heel vrolijk werk. En toegankelijk. De muziek zuigt je mee in een bruisende sfeer. Ik ben blij dat er geen coronagerelateerde tijdslimiet staat op dit bezoekje.

Over corona gesproken, het is bijna onmogelijk om in deze periode géén extra dimensie te zien in dit werk. Naar dansfeesten zijn we al lang niet meer geweest, laat staan naar feesten in mooie zalen zoals die van Vooruit. De installatie confronteert mij daarom ook met een gemis, waarvan ik voor het binnentreden van de zaal niet wist dat het zo sterk was. Gezien Kruithofs interesse in hoe de geest van de mens verandert tijdens onstabiele periodes, stress en chaos, is het des te mooier dat deze installatie juist nu opgesteld staat.

Een eerlijk multicultureel dansbad

De verscheidenheid aan dans is inderdaad groot. We zien tegelijk Joodse mensen die klezmer dansen en de Gilles uit Binche. Hakkende jongens met kaalgeschoren hoofden worden opgevolgd door tienermeisjes uit de vroege jaren nul. Er is linedancing, twerken, burlesque. Danswedstrijden. Buikdanseressen. Strakke trillende billen en daarna traditioneel geklede vrouwen van middelbare leeftijd die evengoed met hun derrière schudden – het zijn faux jumeaux. Rondjes rond de meiboom en pasjes uit de popmuziek. Mooie dansen, aandoenlijke dansen, traditionele dansen, amateuristische dansen. Dansen waarvan ik de naam niet ken.

Onrealistische computergegenereerde lijven staan naast Pieter en Marieke van naast de deur die shaken in Ibiza om te vieren dat ze één jaar samen zijn. De narratieven schrijven zichzelf door de eerlijke herkenbaarheid, zonder dat er een invulling van het verhaal wordt opgedrongen.

De beelden mogen dan uit hun context zijn gehaald, de insteek druipt er in de meeste gevallen alsnog vanaf door de stijl, de vorm, de dans, de mode, de klederdracht, de moves. Daarnaast lijken de beelden veelal gefilmd door de dansers zelf of door mensen uit hun omgeving. We zitten samen met hen in de huiskamer, op het familiefeest of de plaatselijke dorpsfestiviteiten.

Universal Tongue is inderdaad een ode aan alle culturen. En dat niet alleen horizontaal, maar ook verticaal: de verschillende lagen en subculturen binnen éénzelfde cultuur worden eveneens blootgelegd. Net door die authenticiteit, veelheid en diversiteit slaagt het project erin zijn belofte waar te maken. Het is echt een ode aan hoe dans culturen van over de hele wereld met elkaar verbindt.

Ook Connection uit 2016 van Kruithof onderzoekt het idee van verbondenheid. Balancerend op de rand van dans, toont deze performance hoe kleur en simultane dans sociale aspecten kan verbergen en hoe lichamen een sculpturaal geheel kunnen vormen. Dat Kruithof die culturele koorddans blijft opzoeken, maakt haar duidelijk een meester in het ontsnappen aan een vastgeroeste visie. Waar “een feest van culturen” wel eens blijft haperen bij een eurocentrische blik, daar biedt Universal Tongue een eerlijk beeldfestijn.

Blik van de toeschouwer

Hoe langer ik verstrikt zit in de installatie, hoe meer ik geconfronteerd word met mijn eigen blik. Ik begin mij af te vragen wie er filmde, waarom dit gefilmd werd en voor wie de beelden oorspronkelijk bedoeld waren. Van een bepaalde scène vraag ik mij bijvoorbeeld af of die dansende vrouw op het strand wel wist dat er van op een afstandje werd ingezoomd op haar billen.

Kruithof gaat de talrijke beelden waarin vrouwenlijven via dans worden voorgesteld als een seksueel voorwerp niet uit de weg. Dans is een vrijgeleide voor cultuur, expressie, feest, het is ontspanning, entertainment en een topsport, maar door deze installatie wordt het ook een confrontatie met mijn eigen bril en focus. De initiële vrolijkheid, voortgestuwd door de muziek, gaat over in reflectie. En dat is mooi.

Als de socialemedia-app TikTok iets toont, dan wel dat dansvideo’s momenteel enorm populair zijn. De opeenvolging van dansbeelden in Universal Tongue doet dan ook heel eigentijds aan. Dit werk doet denken aan het oneindig scrollen door een moeras van beelden, maar dan op een inspirerende, aangename en verfrissend diverse manier.

Via haar werk Snug Fit, Flat Head, Squabble, Folly, Skimmer, Petrified Sensibilities sculptures (2017) gaf Kruithof uitdrukking aan het gevoel zowel overweldigd als bevrijd te zijn door het enorme aantal beelden dat dagelijks wordt geproduceerd en geconsumeerd. Dan is het vast geen toeval dat deze installatie in Vooruit ook voor mij aanvoelt als een digitale reiniging die mijn blik op de wereld én op mezelf op scherp zet.

Universal Tongue in Vooruit – info & tickets

Website Universal Tongue

• Anouk Kruithof
• installatiekunst
• videokunst