Het uitgelichte dossier in het novembernummer van de lage landen beweegt zich in een maatschappelijk spanningsveld, schrijft hoofdredacteur Hendrik Tratsaert: aan de ene kant is er een groeiend onbehagen over de seksualisering van de samenleving en aan de andere kant klinkt de roep om diversiteit en acceptatie op het vlak van seksuele beleving en gender steeds luider.

De regelmatige lezer van deze publicatie zal het vast niet hebben voorspeld, maar na enige felle discussies kozen wij unaniem voor het thema seksualiteit in het uitgelichte dossier van het vierde nummer van de lage landen in 2023. De stukken bewegen zich in een spanningsveld met enerzijds een groeiend onbehagen over de seksualisering van de samenleving, en anderzijds de seksuele diversiteit van de bevolking die vraagt om een aangepast wettelijk kader. We trekken vooral de sociologische kaart: welke plaats nam en neemt seksualiteit in onze samenleving in? Welk aanzien krijgt ze in het dagelijkse leven? In welke wetten wordt ze gegoten? Hoe verschillen die van de rest van Europa?

Het openingsartikel van Wannes Dupont is een reis door de periode 1945-2023 en begint met de vaststelling dat België en Nederland duidelijk tot de meest liberale samenlevingen ter wereld behoren als het om seksuele rechten gaat.

Het was ooit anders. Pas in de golden sixties kwamen mensen onder de schaduw van de Tweede Wereldoorlog en van een dogmatische kerk uit. Ook de politiek nam de handschoen op. Vrije liefde, liefde tussen mensen van hetzelfde geslacht en het bekijken van seksueel getinte films werden gedecriminaliseerd. De legalisering van abortus en de wens om te mogen trouwen met iemand van hetzelfde geslacht werden ernstig genomen. De parlementen maakten beide mogelijk – een bewijs dat de parlementaire democratie, ondanks alle kritiek, wél functioneert.

De laatste decennia tonen een steeds luidere roep om diversiteit en acceptatie op het vlak van seksuele beleving en gender, weg van het louter binaire, heteroseksuele denken.

Sommige auteurs kijken naar de gevolgen van de hiervoor beschreven ontwikkelingen. Werkt pornografie bevrijdend – zoals een tijdje werd gedacht – of is het nefaste grensoverschrijding? Bepaalt de manier waarop een seksscène wordt geëvoceerd of een lesbische roman goed of slecht is? Hoe komt het dat er nauwelijks mannelijk naakt te vinden is in de musea?

De laatste decennia tonen een steeds luidere roep om diversiteit en acceptatie op het vlak van seksuele beleving en gender

En dan is er nog een maatschappelijke trend die zich in sommige landen al tot staatsideologie lijkt te ontpoppen (maar gelukkig niet in de Lage Landen): de nieuwe preutsheid. Het adagium “alles kan” heeft inderdaad schaduwkanten, maar dat is nog geen reden om felbevochten vrijheden na al die jaren af te schaffen. De centrale vraag op de kaft is dan ook: hoe bevrijd is onze seksualiteit? En willen we wel, met alles wat we weten, de totale bevrijding? Ik geloof van niet.

In de daaropvolgende honderdveertig pagina’s vind je een ruim menu met artikelen over onze favoriete kennisdomeinen. Ik licht er een paar stukken uit. Voor de liefhebbers van onze geschiedenis maakt het fragment uit Willem de Bruins nieuwe boek De scheiding die niemand wilde duidelijk hoe het uiteenvallen van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden in 1830 niet in de sterren stond geschreven.

Nog verder terug in de tijd is er de bespreking van twee sleutelwerken over Willem van Oranje. Literair-historicus René van Stipriaan nam ons eerder al mee op een ongelooflijke tocht in zijn – zeg maar monumentale, definitieve (?) – biografie van Willem de Zwijger, en voegt daar nu een reisboek aan toe. De beroemdste telg van het Oranje-Nassau-geslacht was nu eenmaal alomtegenwoordig in Europa – voor zaken, voor eigendommen, voor politiek. Tot hij zich finaal boven de Moerdijk vestigde nadat zijn poging om de Nederlandse gewesten te verenigen was mislukt. In het Delftse Prinsenhof vond hij in 1584 een driest einde onder de kogels van ene Balthasar Gerards. Ook dat is gemeenschappelijke geschiedenis.

Het adagium ‘alles kan’ heeft zeker schaduwkanten, maar dat is nog geen reden om felbevochten vrijheden af te schaffen

Verder trekt het tweeluik over James Ensor – de schilder die nu in één adem wordt genoemd met Van Gogh, Munch en Cézanne als wegbereider van de grote kunststromingen van de twintigste eeuw – de aandacht. Het ene essay (van mijn hand) zoomt in op zijn rebelse natuur als eenmansbeweging, het andere (door Eric Min) op de betekenis van zijn geboortestad Oostende, die straks samen met Antwerpen het Ensorjaar viert.

Zestig jaar geleden is in het meertalige land België de taalgrens definitief getrokken, onder een mengeling van commotie en opluchting. In de nieuwe videoreeks De taalgrens, 60 jaar later, te bekijken op onze website, lopen we langs die 403 kilometer lange grens en houden we halt op cruciale plekken bij even cruciale betrokkenen. In het tijdschrift vind je over dit onderwerp een fijne, zelfs geruststellende reportage vanuit het kleine plaatsje Voeren, dat indertijd de Belgische politiek danig beroerde.

In dit nummer staat voor de laatste keer een exquise bloemlezing van recente gedichten door Jozef Deleu, voormalig hoofdredacteur en stichter van dit tijdschrift. Onze dank is groot. Wij zullen de stelling van E. du Perron – “De poëzie blijft, naakt en ongekromd, een tijdverdrijf voor enkele fijne luiden” – blijven weerleggen in woord en daad. Want nieuwe poëzie dragen wij een warm hart toe.