kunst recensie

Theaterstuk ‘De meeting’ van Julie Cafmeyer is veel meer dan een persoonlijke j’accuse

Wat is waargebeurd, wat niet? In De meeting voert Julie Cafmeyer een spel op rond feit en fictie. Het brengt haar tot een commentaar op hoe de samenleving omgaat met de gevolgen van machtsmisbruik. Paula Rodríguez Sardiñas zag in de Monty in Antwerpen een voorstelling met vlijmscherpe randen. 

Afgelopen voorjaar daverde de Antwerpse theaterwereld op haar grondvesten. Schrijver, actrice en theatermaker Julie Cafmeyer publiceerde in eigen beheer Life is but a dream, haar getuigenis van het systematische machtsmisbruik dat ze meemaakte in De Rotonde, de nauwelijks verhulde fictieve tegenpool van theaterhuis De Studio in Antwerpen. Een mediacircus en enkele ontslagen later pakt Cafmeyer haar tekst weer op, in de vorm van een theaterstuk.  

Het is niet mijn gewoonte om als toeschouwer “de mensen achter het verhaal” te zoeken, maar De meeting dwingt die reflex haast af. Het stuk is een slangenkuil aan feiten en ficties die met elkaar verstrengeld zijn. Op het toneel zien we een groep acteurs (Julie Cafmeyer, Nona Demey Gallagher, Jeff Aendenboom, Lukas Smolders en Mourad Baaiz), die fictieve versies van zichzelf spelen tijdens de repetities voor een toneelstuk getiteld De meeting: een gefantaseerde versie van een bemiddelingsgesprek dat Cafmeyer in het echte leven niet heeft gehad. In dit stuk spelen ze rollen uit Cafmeyers Life is but a dream, zoals Julie, de nieuwe directrice van De Rotonde, en andere personages die lijken op echte (ex-)medewerkers van De Studio, zoals Amelie Aernaudts, Marc Verstappen en Bruno Segers. 

De ingewikkelde verhaallijn contrasteert met de eenvoudige achtergrond waartegen de bijeenkomst/repetitie zich afspeelt. In het midden van het podium staat een vergadertafel met drinkglazen op het blad en rode stoelen eromheen. Het enige andere rekwisiet is een rode massagebank aan de rand van het podium. Ze lonkt naar de kijker, alsof ze hem eraan moet herinneren waarom De meeting wordt (op)gevoerd: Julie was het slachtoffer van seksuele intimidatie door haar werkgever, een van de vele overtredingen die de theaterdirecteur op zijn kerfstok heeft.  

De standpunten van de verschillende personages (Didier, Lakei, Meldpunt, Bruno, Julie), worden al even eenvoudig visueel weergegeven. Centraal op het podium zit Meldpunt, gekleed in donzige, roze slippers en een stralend wit pak – een symbolische weergave van zijn laksheid en neutraliteit. Of, in zijn eigen woorden, zijn “meerzijdige partijdigheid”. Links van hem zitten Lakei en Didier. Ze vormen een nagenoeg uniform, grijs gekleed front tegenover Bruno en Julie aan het andere eind van de tafel.  

De strijdlijnen worden snel getrokken. Didier en Lakei willen compensatie voor de volgens hen ongegronde schade die de carrière van de voormalige theaterdirecteur is toegebracht. Meldpunt wil via bemiddeling tot een ondubbelzinnige oplossing komen en Bruno, businessman in hart en nieren, wil het stuk opvoeren in De Rotonde. Julie schotelt haar motieven voor via een PowerPoint-presentatie: ze wil deze meeting houden, Didier in de ogen kunnen kijken, het stuk presenteren in De Rotonde, trouwen met Bruno en genieten van een bevrijdingsdans. Vijf doelen die in de loop van De meeting zullen worden bereikt – door Didier, Lakei, Bruno en Julie (personage) of door Jef, Nona, Mourad en Julie (regisseur). 

Vol vuur vliegen ze elkaar naar de keel, overtuigd van hun eigen gelijk en hun slachtofferschap. Zo is Lakei niet te spreken over haar karakterisering in Life is but a dream, waarin ze neergezet wordt als een ruggengraatloze handlanger van Didier. Maar in De meeting wordt haar functie als bereidwillige rechterhand alleen maar benadrukt. Ze vult Didiers zinnen aan, probeert zijn freelance carrière van de grond te krijgen en grijpt vinnig in wanneer hij in vraag wordt gesteld. Het is een haast moederlijke ontferming, die het best gevat wordt wanneer Didier als een kind op haar schoot kruipt.  

Lakei toont zich als iemand die van twee walletjes eet. Onder het voorwendsel van excentrieke, artistieke expressie accepteert ze Didiers seksisme, maar tegelijk beschut ze zichzelf tegen kritiek onder het mom van female empowerment. Die dubbele houding leidt ertoe dat niemand haar werkelijk serieus neemt. Julie stoot haar af vanwege haar gebrek aan zorgzaamheid, empathie en kameraadschap, en Didier kan geen respect opbrengen voor haar meegaandheid. Hij legt de verantwoordelijkheid voor zijn gedrag dan ook deels bij haar – ze ging tenslotte overal in mee.   

Te midden van alle verwijten, spanningen en kwinkslagen is het makkelijk te vergeten dat we niet naar een waargebeurd verhaal kijken. De meeting is nog steeds een verzinsel, een dagdroom die ontspoord is en de vorm heeft gekregen van een toneelstuk. Met allerlei slimme ingrepen wordt de toeschouwer bij de les gehouden en gewezen op de mise-en-abymetechniek. Het gebrek aan boventiteling wekt een gevoel van spontaniteit op. Tijdens cruciale dialogen geeft Julie de acteurs regieaanwijzingen over hun toon en lichaamstaal, en tijdens de “pauzes” bespreekt de cast hun optreden. De interacties met het publiek dienen hetzelfde doel. Op gezette momenten negeert Meldpunt het gesprek rond de conferentietafel om een willekeurige toeschouwer aan te klampen en te vragen of die soms iets te melden heeft. 

Die doorbrekingen van de vierde muur lijken aanvankelijk een komische uitlaatklep te zijn, een welkome afleiding van het ergerlijke bemiddelingsgesprek. Maar in feite zijn dat de momenten die raken aan de kern van De meeting. Meer dan een meditatie over feit en fictie, schuld en onschuld, of zelfs een j’accuse aan het adres van De Studio is De meeting een scherpe analyse van hoe we omgaan met machtsmisbruik.  

Door de jaren heen zijn er systemen opgezet, niet om machtsmisbruik te voorkomen, maar om met de gevolgen daarvan om te gaan. Dossiers snel en netjes afhandelen lijkt voorrang te krijgen op ondersteuning bieden voor melders of de zwijgcultuur die rond institutioneel geweld heerst te willen ontmantelen. In De meeting speelt taal daarbij een rol. Afwisselend gebruiken de personages dooddoeners als “praten helpt”, “spreken is belangrijk” en “laten we elkaar in de ogen proberen te kijken”. Het zijn uitspraken die an sich niet onjuist of problematisch zijn, maar er wel voor zorgen dat het gesprek tot stilstand komt. De vraag is niet of “praten helpt”, maar of melders vervolgens in bescherming worden genomen en potentiële daders werkelijk gestraft worden. Mindfulness is nog zo’n element dat wordt geïnstrumentaliseerd ten voordele van een afgesloten dossier. Zo last Meldpunt voortdurend pauzes in wanneer hij het gesprek te ver vindt gaan. Het is, zoals hij zelf aangeeft, een uitholling van zijn functie als meldpunt: “Ik bemiddel om het bemiddelen. Dit is art pour l’art.” Niet bemiddelen om te veranderen of verzoenen, maar om na afloop een vakje af te kunnen vinken.  

Ook het beduidende gebrek aan nuance in gesprekken over grensoverschrijdend gedrag wordt aan de kaak gesteld. Lakei probeert Julies beschuldiging te weerleggen door in te gaan op de goede kanten van Didiers karakter. Hij is tenslotte een artistieke visionair die Antwerpen op de kaart heeft weten te zetten als cultuurstad. “Wat wil je nu van hem?”, vraagt ze. “Dat hij zegt dat de voorbije dertig jaar een fout was?” Het is een retorisch doodlopend straatje waarin alle meerduidigheid en complexiteit verdwijnt.  

Cafmeyer brengt dan toch gelaagdheid binnen wanneer ze beschrijft hoe ze haar agressor mist. Hij was niet alleen de man die haar aanviel, stelt ze, maar ook de persoon die haar hielp haar carrière op te bouwen, iemand met wie ze vreugde en successen deelde. Cafmeyers vermogen om die twee realiteiten tegelijk vast te houden, legt een menselijk aspect bloot waar gestandaardiseerde zinnen en procedures geen ruimte voor laten. Het is een ontroerende noot, waarin haar talent als denker en schrijver naar voren komt. 

De meeting is niet zomaar een persoonlijke vendetta, een sappige roddelvoorstelling rond een schandaal. Wat Cafmeyer op de planken brengt, is een spiegel voor de mechanismen die in de zogenaamde post-schandaalperiodes in gang worden gezet. Ze toont hoe werkelijke veranderingen uitblijven, ondanks de ogenschijnlijke bewustwording in de samenleving. Het maakt van De meeting een slimme reflectie op hoe we als samenleving omgaan met de gevolgen van machtsmisbruik en institutioneel geweld. Het is het eerste woord in een te lang uitgesteld gesprek: we zitten rond de tafel, wat nu?

De meeting is op 4 en 5 april te zien tijdens het theatertekstfestival Shakespeare is Dead in De Brakke Grond (Amsterdam).  

• Julie Cafmeyer