geschiedenis, samenleving

Terug naar de IJzer VI

De IJzer stroomt door het onderbewustzijn van Katrien Vandenberghe. Dit voorjaar wandelde ze langs de stroom en volgde de GR 130. Terug thuis noteerde ze haar ervaringen.

Vandaag drie etappes in één. De wind is gevallen, de ochtendlucht, na een nachtelijke hagelbui schoongewassen, is rijk aan kleurschakeringen en wolkenformaties. Egaal, of uitvlokkend en uitwaaierend, opgerold wattig, woelig dreigend, verre douchegordijntjes in diverse richtingen, in het antraciet, muisgrijs, warm lichtblauw, vaaloranje, teerroze, spierwit en alle tinten daartussen.

Gallicistische syntactische wending

Ik zet de fiets in Bambeke, een naam die in mijn jeugd van tijd tot tijd viel, en rijd door naar Ekelsbeke. Weer proef ik de charme van het (door kinderkopjes en doorgaand verkeer vrij lawaaierige) marktplein, weer doe ik het plaatselijke Café Rando aan (er wordt gekaart, gekust, lotto gespeeld, koffiegedronken en er staan – nooit lang – lege bierglazen op de toog). Gisteravond had ik op de valreep het Maison du Westhoek/Huis van de Westhoek bezocht, een uitstekend gedocumenteerd office de tourisme annex museumpje, dat op grote plakkaten in de kelder een niet een-twee-drie behapbare hoeveelheid streekinformatie bleek te bieden. ’s Winters is het op zondag dicht. De Sint-Folquinuskerk, zo staat te lezen op een Village du patrimoine-bord, is in 1976 afgebrand, alleen de prachtige gevels stonden nog overeind. Er is een – zeldzaam – mesotonisch orgel. De kerk is opgedragen aan de heilige Folkwin, volle neef van Karel de Grote, bisschop van Terenburg, die een rol speelde in de kerstening van de streek en tijdens een herderlijk bezoek aan Ekelsbeke stierf. De borden zijn tweetalig, met als tweede taal curieus genoeg het lokale West-Vlaams. De overtuigende vertaling bevat op twee borden een opvallend gallicistische syntactische wending (“Van de plaetse, je kunt oek de klokken van den beiaerd zien”). Frans West-Vlaams?

28 mei 1940

Ik loop over de IJzer (de naam Ekelsbeke komt van “eik” en “beke”: de IJzer), langs zo’n steevast groene brugreling. In de onopvallende brouwerij Thiriez, een voormalige hoevebrouwerij die tot 1945 actief was gebleven, wordt opnieuw gebrouwen (Blonde d’Esquelbecq). Ooit telde Ekelsbeke vijf brouwerijen en tientallen estaminets.

Hier neem ik de rue des Dunkirk Vétérans. De licht stijgende weg leidt (onder omineus geratel van een pikkende specht) naar de Plaine au bois, een plateau waar op 28 mei 1940 een tachtigtal Britse krijgsgevangenen door SS’ers zijn afgemaakt. Toen de Duitsers in hun opmars naar Duinkerke het strategische knooppunt Wormhout aanvielen, boden de Britse soldaten, in het kader van de operatie Dynamo, die was bedoeld om de Britse troepen in Duinkerke te laten inschepen, heldhaftig verzet, maar ze moesten zich overgeven. De krijgsgevangenen werden uit Wormhout overgebracht naar een schuur alhier, waarop leden van de persoonlijke garde van Hitler tegen alle oorlogsconventies in vijf granaten gooiden.

Overlevenden schoten ze in koelen bloede neer. Nu is er een van verre zichtbaar oorlogsmemoriaal en groeien er uit Brits zaad gekiemde eiken. Gedenktekens en details over het verloop van de feiten (soldaat Bert Evans die zich in de poel na een nekschot voor dood hield en tot op hoge ouderdom jaarlijks hier terugkeerde) maken het bezoek des te aangrijpender. Op een infobord in de West-Vlaamse versie weer die intrigerende Franse woordvolgorde: “Den 28sten van meie 1940, de Duutsche soldaeten blokkeeren…”

Bedrijvig Wormhout

Terug op de hoofdweg, met rechtstreeks zicht op de zachte rug van de Kasselberg, die zich in eerdere etappes al meermaals op de achtergrond heeft vertoond, word ik bijgebeend door een geoefend Wormhoutse wandelaar die zijn tempo aan mijn overigens niet trage tred aanpast. Hij vertelt dat er recentelijk een stuk Compostellaroute is heraangelegd vanuit Sint-Winoksbergen.

Wormhout, hoofdplaats van het gelijknamige kanton, zal wel een van de weinige lokale plaatsnamen zijn die in het Frans en het Nederlands op dezelfde wijze wordt gespeld. Het blijkt naar relatieve maatstaven groot. In 750 had Sint-Winok hier een abdij opgericht, die halverwege de negende eeuw door de Noormannen werd vernield. Eind negende eeuw werd dat klooster heropgebouwd in Sint-Winoksbergen. De grote aan Sint-Martinus gewijde hallenkerk is opgetrokken nadat de vorige kerk in 1566 grotendeels was verwoest door de geuzen. Ik loop even binnen voor het koorgestoelte in fijn houtsnijwerk. De zoldering is met sterren bezaaid.

De ruime, onregelmatige markt geeft een bedrijvige indruk: eethuizen, bloemisten, een post, een viswinkel, een “L’immobilière du Houtland”, een apotheek waarvan in de gevel de letters “Pharmacie de 1^e classe” zijn gestuukt… De elegante kiosk is in de jaren 1920 onderdeel voor onderdeel overgeplaatst uit Kassel. Drie Vlaamse vlaggen hangen uit en een grote rode kruik tussen verse viooltjes toont een Vlaamse leeuw in reliëf.

Terug naar de kerk, waar aan de linkerkant etappe 5 van de GR-route start. Wordt vervolgd…

• Ekelsbeke
• GR 130
• IJzer
• Wormhout