kunst

Stripauteur Aimée de Jongh verovert de wereld

Met Dagen van zand verscheen de Rotterdamse auteur Aimée de Jongh in vele eindejaarlijstjes van 2021 en won ze diverse publieksprijzen. Maar vooral haar wereldwijde succes valt op. Ze absorbeert invloeden uit alle grote striptradities en richt zich met haar werk op een bij uitstek internationaal publiek.

Wie de carrière van Aimée de Jongh (1988) wil typeren, komt onvermijdelijk uit bij competenties die het goed doen op de arbeidsmarkt, zoals productiviteit en flexibiliteit. Al vanaf haar allereerste stripjes durft ze allerlei genres aan in verschillende media, maar altijd met een kenmerkend professionalisme en een al even typische snelheid van uitvoering.

Op amper zestienjarige leeftijd begint De Jongh met de internetstrip Aimée TV. Het is een reeksje met korte afleveringen dat haar toelaat ervaring op te doen en samen met haar eerste lezers op te groeien. De Haarlemse Stripwinkel Beedee brengt er in 2005 een bundel van uit. Op dat moment van haar nog prille carrière ondergaat De Jongh vooral invloed van Japanse strips. Dat valt op omdat er dan nog heel weinig manga’s vertaald worden in het Nederlands. Ondertussen is het couranter dat jongeren ze in het Engels lezen, maar vijftien jaar geleden maakt De Jongh deel uit van een niche, een enthousiaste groep jonge lezers die er geen graten in zien om manga te lezen in het Engels of zelfs in het Frans. Gaandeweg verschijnen er steeds meer bijdragen van haar hand in Nederlandstalige striptijdschriften, waarin haar groeiende métier te volgen valt.

Van snippers tot graphic novel

Ze bereikt voor het eerst een ruimer Nederlandstalig publiek met haar dagelijkse Snippers (2012-2017), een gagstrip in de Nederlandse krant Metro. Het kost haar duidelijk weinig moeite om een dagelijkse pointe te vinden. Ze mikt op herkenning met strips over twee jonge volwassenen die een woning delen, van wie het meisje Aimée heet. De Jongh inspireert zich voor de dagelijkse afleveringen geregeld op kleine gebeurtenissen uit haar eigen leven. Tussen 2013 en 2017 verschijnen negen delen van Snippers in albumvorm en de reeks levert haar ook een vertaling op, want het eerste album verschijnt in het Frans als Coloc’ (2014).

Nog tijdens de dagbladperiode van Snippers probeert De Jongh ook voor het eerst een langer afgerond verhaal uit. De terugkeer van de wespendief (2014) krijgt niet alleen lovende kritieken, maar wordt ook in vijf andere talen uitgebracht, waaronder het Engels, het Frans en het Spaans. Ze wint er ook direct internationale prijzen mee. De terugkeer van de wespendief is met zijn verweving van verschillende verhaallagen een ambitieus boek. Een depressieve boekhandelaar gaat failliet en maakt zijn depot leeg, maar De Jongh laat hem ook een mysterieus meisje ontmoeten. Ze introduceert bovendien de metafoor van de wespendief, een roofvogel die volgens het verhaal nooit samen met zijn partner reist, om zo ervoor te zorgen dat er altijd een ouder overblijft voor de kinderen als er iets zou gebeuren.

In de zwart-witgrafiek zijn nog wat problemen met perspectief zichtbaar en sommige tekeningen zijn ook duidelijk minder perfectionistisch afgewerkt dan de gewoonte is in de verzorgde Franse traditie, die in een groot deel van Europa het dominante model blijft. Het ritme van het verhaal zit daarentegen wel al erg goed. De Jongh neemt de ruimte om emoties op te roepen met natuurscènes die niet direct bijdragen tot de plot. De term graphic novel wordt te pas en te onpas gebruikt, maar De terugkeer van de wespendief toont alvast één gelijkenis met een typische roman: psychologische diepgang is belangrijk.

De Jonghs overstap naar de graphic novel blijkt geen exclusieve keuze. In 2016 verrast ze een deel van haar lezers met Reborn, een avonturenstrip in kleur die invloeden uit haar jeugd samenbrengt: aan de ene kant klassieke Belgische strips van uitgeverij Dupuis en aan de andere kant de Japanse strip. Net als één van De Jongs favoriete albums, Als in een droom uit de serie Robbedoes en Kwabbernoot van Tome en Janry, werpt ook Reborn vragen op over het klonen van mensen. Toch blijven die vragen ondergeschikt aan de actie, zoals het een avonturenstrip betaamt. Door de wetten van het genre blijven ook de psychologie en de uitgewerkte personages uit De terugkeer van de wespendief in Reborn achterwege. Ondertussen is het boek, dat verscheen bij een kleine uitgever en nooit vertaald werd, niet meer aanwezig op de website van de auteur, wat op zijn minst suggereert dat De Jongh zelf er niet meer tevreden over is.

Intieme tekeningen

Haar grote stap voorwaarts na De terugkeer van de wespendief blijkt uiteindelijk Bloesems in de herfst (2018), waarvan ze alleen de tekeningen (in kleur) voor haar rekening neemt. De naar Spanje uitgeweken Brusselaar Zidrou (Benoît Drousy), een populaire scenarist in de Franstalige strip, schrijft voor haar het romantische verhaal van twee verliefde mensen, beiden ongeveer zestig jaar oud en single. Hun liefdesverhaal verrast vooral door hun leeftijd. De omgeving van de hoofdpersonages ziet de relatie niet aankomen en reageert niet noodzakelijk positief. Bloesems in de herfst is een sprookje zoals Zidrou ze graag schrijft, te zoet om alle lezers te kunnen paaien, maar dankzij de relatieve originaliteit van het onderwerp en de uitwerking bereikt Aimée de Jongh veel gemakkelijker een groot Franstalig publiek dan ze zonder de hulp van een bekende scenarist had gekund. Striplezers sluiten het boek in hun hart, met internationale prijzen en herdrukken tot gevolg.

In vergelijking met De terugkeer van de wespendief en Bloesems in de herfst kan Taxi! Verhalen vanaf de achterbank (2019) een tussendoortje lijken, van minder belang voor de oeuvre-opbouw van De Jongh, maar niets is minder waar. Precies in dit kleine boekje waarin ze zichzelf als hoofdpersonage opvoert, toont ze haar talent ten volle. Door conversaties met taxichauffeurs overal ter wereld dooreen te weven, bouwt De Jongh een diepmenselijk verhaal op. In plaats van de gesprekken afzonderlijk weer te geven, associeert ze fragmenten met vergelijkbare gespreksthema’s. Als overgangen tekent ze woordeloze plaatjes die de lezer de gelegenheid bieden om de conversaties te laten bezinken.

Daarbij valt de keuze op voor sober zwart-wit. Die stelt de verwachtingen van potentiële lezers bij. In Taxi! valt geen spektakel te halen. De nadruk ligt op het kleine, het intieme. Zeker, ook in Aimée TV en Snippers slopen al autobiografische invloeden binnen, maar in Taxi! geeft De Jongh meer bloot van haar karakter en van haar voorgeschiedenis. Haar eigen leven verbindt ze handig met grote gebeurtenissen die in de hele wereld weerklank hebben gevonden, zoals de terroristische aanslagen in Parijs. Daarenboven is de tekentechnische vooruitgang die De Jongh sinds De terugkeer van de wespendief heeft geboekt, indrukwekkend.

Ambitie en beperkingen

Het recentste boek van Aimée de Jongh, Dagen van zand (2021), is ook het meest ambitieuze, met bijna driehonderd bladzijden in kleur. Deze keer serveert ze historische fictie tegen de achtergrond van een milieuramp in Oklahoma ten tijde van de Grote Depressie. Door intensieve landbouwmethodes en een gebrek aan regen – een situatie die de laatste jaren op veel plaatsen in de wereld voorkomt – treedt er in de ruimere regio waar Oklahoma deel van uitmaakt, woestijnvorming op. Frequente stormen bedekken alles met een laagje zand en stof, zelfs de voorwerpen in de kasten binnenin de huizen. Een New Yorks agentschap stuurt een beginnende fotograaf naar het gebied om de ellende van de mensen op de gevoelige plaat vast te leggen, maar de jongeman voelt zich er niet toe in staat. Zijn eerste contacten met de landbouwers verlopen stroef, want ze vertrouwen hem niet. Wanneer hij een jonge weduwe ontmoet, kiest hij partij voor de mensen ter plaatse. Hij helpt hen liever bij hun dagelijkse strijd met de elementen dan zijn professionele opdracht tot een goed einde te brengen. De fotografie als kunstvorm, die hem aanvankelijk erg leek te interesseren, zegt hem niets meer.

De enorme diversiteit van de Verenigde Staten boeide De Jongh altijd al en ze heeft zich uitstekend gedocumenteerd over de periode van de Dust Bowl. Geslaagd is ook het portret van een naïeve jonge kunstenaar die ervan uitgaat dat zijn werk alleen voldoende is om de wereld te veranderen. De auteur gaf in interviews al aan dat de ontwikkeling die de fotograaf doormaakt, haar niet vreemd is. Ze ervoer zelf de beperkingen van haar mogelijkheden toen ze in 2016, samen met onder anderen collega-tekenaar Judith Vanistendael, uitgenodigd werd om het dagelijkse leven in de vluchtelingenkampen op Lesbos te tekenen. Ze besefte al snel dat haar manier van tekenen niet realistisch genoeg was om de problematische situatie adequaat weer te geven. De fotograaf uit Dagen van zand trekt in een vergelijkbare situatie de conclusie dat zijn kunst geen enkele zin heeft.

Internationaal publiek

Gelukkig heeft De Jongh na Lesbos geen even drastische beslissingen genomen. Ze heeft er dan ook geen enkele reden toe. Haar internationale lezerspubliek groeit. Verschillende vertalingen zijn in voorbereiding, waaronder een Engelse vertaling in boekvorm van Dagen van zand (na een eerdere elektronische uitgave). Aan mogelijkheden heeft ze geen gebrek, want ze maakte al animatiefilmpjes voor de Nederlandse televisie en De terugkeer van de wespendief is verfilmd.

Toch lijkt De Jonghs toekomst te liggen in de graphic novels met een toegankelijke tekenstijl en vertelling die ze de laatste jaren met steeds meer succes maakt. Met haar bagage uit Amerikaanse, Japanse en Europese strips drukt ze zich universeel en zo authentiek mogelijk uit in het gevoelsleven van haar personages.

Besproken uitgaven

• Snippers 1-9 (Uitgeverij L, 2013-2017)
• De terugkeer van de wespendief (Scratch, 2014)
• Bloesems in de herfst (Blloan, 2018)
• Taxi! Verhalen vanaf de achterbank (Scratch, 2019)
• Dagen van zand (Scratch, 2021)

• graphic novel
• strip