kunst

Stef Van Looveren breekt en smelt onze identiteit

Interdisciplinair kunstenaar Stef Van Looveren zocht al langer de dialoog op tussen verschillende materialen en mediums – van video tot sculpturen en performance – maar in hun nieuwste voorstelling Confessions smelt die ze allemaal samen. Letterlijk zelfs: op enkele maanden leerde Van Looveren glasblazen. ‘Glas is een prachtige metafoor voor het leven.’

De veelzijdige kunstpraktijk van Stef Van Looveren (°1992, die/hen/hun) is moeilijk in één zin te vatten. Wie hen googelt komt uit bij draagbare sculpturen met genitaliën, video-installaties, museale performances, wassen beelden van lichamen en theatrale voorstellingen. Toch zit er een duidelijke lijn in het werk van de interdisciplinaire kunstenaar uit Antwerpen. Zo schuwt die er niet van om identiteit, gender en seksualiteit in vraag te stellen. In hoeverre zijn dat natuurlijke concepten, en in hoeverre zijn het rituelen die we gecreëerd hebben en vervolgens ons eigen gemaakt hebben, genormaliseerd?

Het zijn vragen die Van Looveren lange tijd theoretisch onderzocht heeft. Daarvan getuigt de boekenkast in hun atelier in Hoboken, gevuld met titels van Michel Foucault, Paul B. Preciado, Judith Butler, Claude Cahun en andere grote namen uit de queerstudies en -kunst. Theorie is vaak echter een manier om dingen onder controle te houden. Om jezelf te begrijpen aan de hand van een laag woorden en inzichten. Daar is Van Looveren zich van bewust.

Het is een van de redenen waarom die voor hun nieuwste voorstelling Confessions de theorie voor een stuk losliet en dieper in zichzelf ging graven. “Zeker het parcours dat eraan voorafging, is intiemer”, zegt die. “Voordien vertrok ik uiteraard ook vanuit mijn interesses en mijn ervaringen als queer persoon, maar dan hield ik toch een afstand tot mijzelf als persoon. De afgelopen jaren werd ik echter gedwongen om mezelf in vraag te stellen: wie ben ik binnen die studies en problematieken? Ik heb heel veel nagedacht over zelfwaarde – wat is genoeg? – schaamte, schuld, en vooral acceptatie en leren loslaten.”

Zonder er diep op in te gaan vertelt Van Looveren hoe die hun wereld zag instorten en van daaruit zichzelf en hun parcours in vraag ging stellen. “Dat is heel hard geweest. Maar doordat er veel afgebrokkeld is, kwam er ook een opening om opnieuw te voelen en te groeien. Ik denk dat je dat ziet in Confessions: hoe breekbaar en fragiel alles uiteindelijk is, maar ook dat je het kunt hersmelten en er iets nieuws van kunt maken.” Dat hersmelten doet Van Looveren letterlijk in de performance. Gehuld in een zilveren verflaag poseert die eerst op een voetstuk, gekooid door een metalen sculptuur. Wanneer die kooi de lucht in gehesen wordt en de figuur verlost is, gaat die op verkenning op het podium, dat bedekt blijkt met water. Achteraan springt een vuuroven in het oog, waarmee de figuur glas zal smelten tijdens een bezwerende dans. Op de achtergrond speelt ondertussen een videoprojectie van meerdere door elkaar vloeiende zilveren figuren.

Glory hole

Net zoals Van Looveren disciplines door elkaar laat bewegen, zo exploreert die graag verschillende materialen en materies. Metaal, vuur, water, video, glas, silicone …: ze gaan constant in dialoog in Confessions. Van Looveren: “Voor mij vormen al die elementen samen een lichaam: dat bevat water, het vuur staat voor de emoties, de videoprojectie is de mind, en ikzelf ben de spirit of ziel die daardoor beweegt.”

Het is knap hoe organisch Van Looveren de vrij artificiële, scifi-setting laat overkomen. Zo organisch is de voorstelling ook ontstaan. Het glasblazen, dat een centrale rol speelt, kwam namelijk eerder toevallig op hun pad. Daarvoor gaan we terug naar 2017, toen Van Looveren enkele glory holes bouwde. Zo’n opening in een muur vindt zijn oorsprong in BDSM. Het laat je toe om op een anonieme manier seksueel genot te ervaren door een geslachtsdeel door het gat te steken en het aan de andere kant te laten bevredigen.

Tijdens het onderzoek naar die glory holes ontdekte Van Looveren dat ook de oven waarin glas verwarmd wordt een “gloryhole” heet. “Dat was een mooie toevalligheid,” vertelt die, “want ik was net op zoek naar een manier om live te tonen hoe fluïde onze identiteit is. Zeker in de Westerse cultuur zien we identiteit vaak als iets vaststaands, maar dat is een belemmerende visie. Wie we zijn is veel veranderlijker en ruimer dan we soms kunnen verwoorden. Glasblazen is een prachtige metafoor daarvoor. Zolang je glas warm houdt, is het continu in transitie. Het straalt veel kracht en licht uit – hoe warmer het is, hoe buigbaarder. Zodra glas afkoelt, wordt het dan weer harder, fragiel en breekbaar, waardoor het je opnieuw kan kwetsen. Dat vertelt veel over wie we zijn. We verstijven namelijk snel in hokjes, maar zijn we ooit wel een vaststaande persoon of dragen we dan een masker? En via welke rituelen kunnen we onszelf vloeiend houden?”

Van Looveren is een sprekend voorbeeld van hoe je constant in beweging kan blijven – ook als kunstenaar, door zich te bekwamen in een nieuwe skill als glasblazen. Dat leerde die op korte tijd in Hoboken, vlakbij hun atelier. “Het gaat niet zozeer over een perfecte techniek, maar meer over de handeling die ik tijdens de performance uitvoer. Glasblazen is een constante wisselwerking tussen het glas en het vuur, je moet in beweging blijven om de juiste warmtegraad op te zoeken, en er zorg en aandacht aan besteden zodat het glas niet breekt. Een mooie metafoor voor menselijke relaties, denk ik.”

Spiegel

Confessions brengt zowat alle elementen van Van Looverens kunstpraktijk samen in een kloppend web van video, sculpturen, performance … maar die interdisciplinariteit is met de jaren gegroeid. Het is dankzij het oude cameraatje van hun moeder dat Van Looveren zich ooit creatief begon te ontplooien. Vervolgens koos die voor audiovisuele en toegepaste kunsten op De Kunsthumaniora in Antwerpen, waarna die een opleiding Vrije Kunsten volgde op de kunstacademie Sint-Lucas in Antwerpen en Central Saint Martins in Londen. “Nog altijd waren foto en video mijn voornaamste medium, maar de props die ik daarvoor creëerde, begonnen ook steeds vaker een eigen leven te leiden. Ik toonde ze bijvoorbeeld ook autonoom en in installaties, wat een ruimtelijk perspectief binnenbracht.”

Het live performance-aspect is er dan weer bijgekomen nadat Van Looveren in 2018 de video Radical Hope heeft gemaakt. Met een dertigtal performers hebben we twee dagen lang gefilmd, zonder vooraf te repeteren. “Die opnames waren zo intens dat ik voor de eerste keer dacht: ‘Hier had een publiek bij moeten zijn.’ De beleving die we daar hadden ervaren, kon net niet vertaald worden in een video. Daarom verwerkte ik ze later tot de gelijknamige voorstelling, Radical Hope – Eye to Eye, zodat de energie van al die performers samen live gedeeld kon worden.”

De live performances van Van Looveren zijn een intense beleving, te meer omdat het publiek vlakbij, rondom de installaties staat. Het is een bewuste keuze om de toeschouwers op dezelfde hoogte te laten plaatsnemen. “Ik vind het belangrijk dat het publiek en ik ons op dezelfde golflengte bevinden”, zegt Van Looveren. “Ik wil de afstand zo veel mogelijk opheffen en toeschouwers deel laten uitmaken van het gebeuren. Uiteindelijk is iedereen in de zaal een soort performer. In Confessions geef ik dat weer door mijn lichaam als een spiegel te laten optreden, gehuld in die zilveren laag. Ik reflecteer alles en moet de controle loslaten van wat de toeschouwers meenemen uit de performance. Wat zien zij als ze in het vuur kijken? Op welke waarden botsen zij? Misschien voelen zij zich onrustig of oncomfortabel omdat ze niet begrijpen wat er gebeurt, waarom het glas op het einde kapot gaat, maar ook dat kan een weerspiegeling zijn van een onrust die er binnen in hen leeft. We hopen altijd op duidelijkheid, maar net dat moeten we misschien leren loslaten om onszelf tegen te komen.”

Stef Van Looveren zal de komende maanden toeren met Confessions. De eerstvolgende voorstellingen vinde plaats op 31 oktober en 1 november in de Brakke Grond in Amsterdam.

• Beeldende kunst
• Performance
• Stef Van Looveren