Context bij cultuur in Vlaanderen en Nederland

Publicaties

Context bij cultuur in Vlaanderen en Nederland

Wie is er bang voor vleesvervangers?
1 Reacties
column Taaltoestanden
taal

Wie is er bang voor vleesvervangers?

Fieke Van der Gucht onderzoekt onze vlezige gevoeligheden in de discussie over namen voor vleesvervangers, ook bekend als #Schnitzelgate. Wat voor (veggie) vlees hebben we nu eigenlijk in de kuip?

Het zweet brak me uit toen ik las dat we tussendoor snel zouden lunchen “met Haagse kroketten!” Het uitroepteken verraadde een, naar ik veronderstel, terechte trots. Het lunchvoorstel kwam van Onze Taal, een tijdschrift over alle aspecten van het Nederlands voor een breed publiek. Omdat het blad, meer dan voorheen, dat brede doelpubliek over de Nederlandse landsgrenzen heen wil tillen, hadden ze me gevraagd om de redactieploeg te versterken.

Tot dan toe had het plaatje geklopt: ik ben een Belg die van haar taal houdt, en van populariseren bovendien. Als surplus had mijn moeder me, toen ik Nederlands ging gaan studeren, een abonnement op Onze Taal cadeau gedaan.

Maar naast Vlaming ben ik ook vegetariër en ik vermoedde vlees in de Haagse kroket. Mijn vriend Google leerde me dat de échte Haagse kroket er inderdaad eentje met rundsvlees was, en dat de veggie variant vloeken in de Haagse kerk was. Wie aan de Haagse kroket raakt, raakt aan de Hagenaar!

Ik wilde niet bijten in de hand van mijn broodheer, maar ook niet in zijn broodje kroket, bedacht ik op de trein naar mijn eerste redactievergadering in Den Haag – of in de trein, het hangt er maar vanaf of u van België naar Nederland reist, of net andersom.

Omdat een mens íéts moet tijdens het pendelen ging ik me verder verdiepen in vlezige gevoeligheden bij de noorderburen. Ik ontdekte het bestaan van #schnitzelgate, een discussie over de namen van vleesvervangers. En plots kreeg ik een antwoord op een vraag die mij al jaren intrigeerde: waarom de Vegetarische Slager consequent vegetarisch gehackt schreef in plaats van gehakt, vegetarische kipstuckjes in plaats van kipstukjes en (visvrije) tonyn in plaats van tonijn.

Blijkbaar had de NVWA (met een mond vol: de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit) de Vegetarische Slager in 2012 op de vingers getikt vanwege de ordinaire vleesnamen die de plantaardige slager gebruikte voor zijn producten. Een nietsvermoedende consument, die zo dom was om de gigantische woorden Vegetarische Slager op de verpakking te negeren, zou zo – grote griezels! – spek of kip in zijn bek draaien waaraan godbetert geen beest te pas was gekomen.

Door de oorspronkelijke vleesnaam in spelling te laten variëren en door het woord vegetarisch(e) te laten voorafgaan zou de consument voortaan weten dat-ie vegetarisch vleesch in de kuip had. Opgelost!

Mooi betaald voor vlees en valselijk veggie in de plaats gekregen! Ha!

Voorlopig toch, want begin april 2019 laaide de discussie weer op. De landbouwcommissie van het Europees Parlement nam toen het voorstel aan verwarrende vleesnamen voor vegetarische vleesvervangers te verbieden. In lidstaten Duitsland en Frankrijk was het klimaat er alvast rijp voor: in het eerstgenoemde land wilde de minister van Landbouw de namen sojaschnitzel en veganistische curryworst al in 2016 verbieden, in het laatstgenoemde land kunnen producenten van vegetarische worst nu al boetes tot 300.000 euro krijgen.

Je kunt je natuurlijk afvragen of dat argument van misleiding klopt en de vleesnamen werkelijk gebruikt worden om notoire vleeseters in de vegetarische val te lokken: mooi betaald voor vlees en valselijk veggie in de plaats gekregen! Ha! Zou de vleesnaam niet net voorzichtige vegetariërs een referentiekader bieden? Vleeseters die een vegetarisch alternatief willen proberen weten via de benaming meteen welk vlees ze voor ogen moeten houden om de vleesvervanger tegen af te zetten.

Als tegenaanval lanceerde de Vegetarische Slager een oproep om via #schnitzelgate verwarrende productnamen te melden. Zo zit er weinig sla in slavink, voel ik me niet bekocht dat er geen studenten worden vermalen tot studentenhaver, en eet ik niet uit antimilitarisme zo graag soldatenkoeken. Het is overigens afwachten of het verwarrende vlees-voor-veggienamen-verbod ooit in echte wetgeving verankerd wordt. Daarvoor moet de Europese Commissie eerst een voorstel indienen dat een meerderheid van het Europees Parlement én van de lidstaten vervolgens moet goedkeuren.

Ik vind het hoogst vermakelijk allemaal, al vind ik de nieuwste productnamen van de Vegetarische Slager voor de Belgische markt tegelijkertijd tenenkrullend. Hier heeft een – ongetwijfeld Nederlands – reclamebureau het cliché van het “Vlaamse, sappige taaltje” willen waarmaken met Poulettekes, Le Gehackt Super Hâché, Saucissekes, Boulettes Very Chouettes, Le Burger en Specks’kes Fumés. Een behoorlijke mond vol Frans voor het Vlaams, als u het mij vraagt, maar niemand vraagt mij ooit iets.

Maar goed, in geen tijd sta ik toch in Den Haag. “Hoeveel Haagse kroketten wilt u voor de lunch bestellen?”, vraagt de vriendelijke Onze Taal-medewerker mij. “Heeft u ook groentekroketten?”, vroeg ik schuifelvoetend. “Ik ben namelijk vegetarisch.” Gelukkig was er meer aandacht voor de zachte g van mijn groentekroket dan voor de vegetarische vulling ervan. Dat sappige Vlaams van het nieuwe redactielid, weet u wel.

JefVanStaeyen

waarom zouden we nog olijven in de olyfolie doen?

beste Fieke,
Er is steeds meer vraag naar bio-producten, en dat is een goede zaak. Sommige industriëlen en landbouwers zit dat dwars. Daarom lobbyen hun belangenorganisaties op Europees en nationaal niveau om de bio-eisen naar beneden te halen, zodat ze makkelijker van de toegenomen bio-vraag kunnen profiteren, en als bio kunnen verkopen wat geen bio is.
Enkele weken geleden hebben de Normandische kaasboeren een belangrijke maar nog niet definitieve overwinning behaald op de zuivelindustrie. De AOC-Camembert blijft echt AOC, en wordt (nog) niet door de industrie ingepalmd (die de echte kaasboeren heel snel uit de markt zou hebben geduwd). Maar het pleit is nog niet definitief beslecht.
Enkele jaren geleden hebben de Franse bakkers jammer genoeg hun strijd verloren: je moet geen bakker meer zijn om "boulangerie" op je winkel te zetten.

Ik vind het belangrijk dat onze Europese of andere volksvertegenwoordigers, onze consumenten- en andere verenigingen er voor ijveren dat bio bio blijft, een echt Normandische camembert echt Normandisch blijft, en zelfs dat alleen een bakker bakker heet.
Daarom vind ik het zeer betreurenswaardig dat anderen, met de beste bedoelingen, net het tegenover gestelde doen: zij ijveren voor kip zonder kip, tonyn zonder tonijn, of schnitzel die geen schnitzel meer is. Zij steken mij/ons stokken tussen de wielen. Daarom krijgen die Europese landbouwcommissie en die Duitse minister mijn volle steun. Laat vegetarisch voedsel vegetarisch zijn en vegetarische namen dragen. Kip zonder kip, waarom geen olyfolie zonder olijven?

Bij die vegetarische slager bestaat toch geen verwarring, zegt u. Inderdaad, maar die vegetarische kip zonder kip, tonyn zonder tonijn of schnitzel zonder vlees staat diezelfde avond in het restaurant op het menu. Op de kaart staat in kleine lettertjes dat ze vegetarisch zijn, maar in het witte krijt op het zwarte bord staat dat niet, en wanneer de ober de klanten een gerecht suggereert, wordt dat al helemaal vergeten. Om een kat een kat te noemen, of een kip een kip, die klanten worden evenzeer belazerd als zij die fazant bestellen en het met kip moeten doen.

Ergens in de Verenigde Staten loopt een proces tegen, dacht ik, McDonalds (okee, geen referentie). Een klant heeft een veggie-burger besteld en gegeten, maar die heeft op dezelfde plaat gebakken waar ook vlees-burgers lagen. (Heeft hij dat pas ná het eten gemerkt?)
Blijkbaar vindt hij (en vinden sommige vegetariërs) dat ze heel veeleisend mogen zijn (géén vlees, nooit vlees, geen greintje vlees), maar dat niet-vegetariërs dat niet mogen zijn, en beuzelarij moeten aanvaarden. Geldt het begrip "griezel" waarover u schrijft alleen voor vleesliefhebbers, wanneer ze on-vlees te eten krijgen, en niet voor de reactie van vegetariërs voor gerechten waar vlees in verborgen zit?

Beste Fieke, u stelt met teleur: als taalkundige en taalminnaar. Tweemaal.
Eén: U voelt zich "niet bekocht dat er geen studenten worden vermalen tot studentenhaver, en eet niet uit antimilitarisme zo graag soldatenkoeken". Ach, zalmschotel en kindermenu. Zelfs een niet-taalkundige weet dat het Nederlands veel vrijheid neemt in het bouwen van samengestelde woorden, en wél de dingen maar niét de aard van hun verwantschap vermeldt: een schotel mét zalm en een menu vóór kinderen. We verwachten dus terecht dat er in kipsalade effectief kip, en in garnaalsalade, garnalen zit. Zoniet komen we als klanten niet terug, of geven een seintje aan de wareninspectie.
Twee: Ik had toch gehoopt dat zowel vegetarische koks als vegetarische taalminnaars hun creativiteit zouden tonen in het creëren van nieuwe gerechten én nieuwe woorden ervoor. Het kopiëren van bestaande namen is een zwaktebod. Ooit werd voor het eerst een fiets fiets genoemd.
Tenslotte, wat u me allicht niet kan zeggen, maar een ander wel. Die Haagse kroketten, zijn die lekker? Erg gezond zullen ze niet zijn. Is het wat meer dan Haagse coquetterij? En waarom worden die niet, in een stad als Den Haag, met garnalen bereid?

Als bijlage, maar dat is een ander item: op de trein in België, en in de trein in Nederland. Waarom?
Laat dit een hypothese zijn.
Er reden treinen eerder in België dan in Nederland, en vooral: ze werden veel eerder gepopulariseerd. Er kwamen treinabonnementen, en arbeiders en bedienden pendelden dagelijks van hun woonst naar hun werk. De eerste treinen bestonden in feite uit "koetsen" die zonder hun wielen OP een trein werden geplaatst (daarom ook die vele deuren − elke "koets" had haar eigen buitendeur − die soms tot in de 20ste eeuw hebben bestaan). Je zat letterlijk in je koets op je trein. Je moest ook echt klimmen om in die koets, op je trein te geraken. Een klimmen dat vandaag op sommige treinen en vanop sommige perrons nog steeds geldt. Trouwens, ook OP een kermisattractie zou ik stappen, eerder dan IN, maar misschien is dat elders anders.
Met vriendelijke groet,

Aanmelden

Registreer je of meld je aan om een artikel te lezen of te kopen.

Sorry

Je bezoekt deze website via een openbaar account.
Je kunt alle artikelen lezen, maar geen producten kopen.

Belangrijk om weten


Bij aankoop van een abonnement geef je toestemming voor een automatische herabonnering. Je kunt dit op elk moment stopzetten door contact op te nemen met emma.reynaert@onserfdeel.be.