literatuur recensie

‘Schaduwlicht’ van Petra Thijs: ode aan een modelvrouw

In Schaduwlicht schenkt Petra Thijs ons een blik achter de schermen van de kunst, met het onverwachte levensverhaal van Victorine Meurent, die model stond voor de vrouw op Le déjeuner sur l’herbe van Edouard Manet.

Noem het gerust een eerherstel, deze eersteling van Petra Thijs (1972) over Victorine Meurent, een jonge vrouw die halfweg de negentiende eeuw model stond voor enkele van de baanbrekende werken van de kunstschilder Édouard Manet, en een van zijn muzen werd.

Baanbrekend, omdat Manet tegen de traditie in zijn naakten niet langer met een brave, afgewende blik afbeeldt, maar hen recht in de ogen van de toeschouwer laat kijken.

Eerherstel, omdat de rol én de invloed van Meurent veel belangrijker zijn dan vaak voorgesteld. Ze was niet louter een model, ze schilderde ook zelf in een tijd waarin vrouwen nog niet werden toegelaten tot de officiële exposities in de salons. En ze was zeker niet de jonggestorven prostituee met een drankprobleem, zoals ze verkeerdelijk werd afgeschilderd door een bedenkelijke kunstcriticus in een futloos geschreven biografie.

Verdorven diva

Dat laatste beeld, van een verdorven diva, ‘danken’ we aan Adolphe Tabarant, een van de biografen van Manet. Thijs begint haar roman met het manuscript van een boek dat Tabarant wilde schrijven over Victorine Meurent. Het is het verhaal van een snoeverige, zelfingenomen kunstcriticus, die zich even belangrijk acht als de kunstschilders die hij frequenteert en recenseert. Tabarant is niet vies van een vettige roddel, maar zijn manuscript zelf is stroef en zelfs een beetje saai, het is mededelingenliteratuur van een uitgebluste pennenlikker, ook nog een van het jaloerse soort bovendien. Daar moet de lezer dus wel even door, maar de informatie is wel nodig om het vervolg beter te kunnen plaatsen en begrijpen. En het helpt natuurlijk wel dat je als lezer al een beetje een hekel hebt gekregen aan deze geschiedvervalser.

Want het echte leesplezier begint op pagina 63, als Thijs in de huid kruipt van Victorine Meurent en haar levensverhaal vertelt. Dat is zwierig opgetekend, vol anekdotes en scherpe observaties van de (mannen)wereld om haar heen, in een veel rijkere taal dan de dorre weergave door Tabarant.

We leren Victorine kennen als een jong meisje dat smacht naar avontuur in Parijs, geïnspireerd door haar artistieke vader, maar ook levend onder het juk van een bazige, rancuneuze moeder. Al op veertienjarige leeftijd vlucht Victorine om die redenen naar de Franse hoofdstad, waar ze redding zoekt in het artistieke milieu. Ze zwerft van kamer naar kamer, klust in de horeca en als model, en raakt uiteindelijk in contact met Édouard Manet.

Vrijgevochten vrouw

En zo vertelt Thijs het verhaal van een arme maar vrijgevochten vrouw in een door mannen gedomineerde wereld. Het is een hard leven, want vrouwen worden niet serieus gehoord, al zeker de naaktmodellen niet. Maar door haar scherpzinnigheid, veel meer dan door haar fysieke verschijning, valt Victorine toch op. Ze krijgt de kans om lessen te volgen, bij de Belg Alfred Stevens en de Fransman Etienne Leroy, en uiteindelijk zal ze zelf exposeren.

En ook bij Manet valt ze op. Eerst is hij getroffen door haar rode haren en verleidelijke oogopslag, maar hij ontdekt ook dat Victorine iets te vertellen heeft, een kijk heeft op kunst, een mening over welke weg de schilderkunst moet bewandelen. En een duidelijk idee over hoe ze wil afgebeeld worden op de schilderijen die hij maakt met haar als model. Want er is niet alleen Le déjeuner sur l’herbe, maar ook L’Olympia en nog enkele andere minder bekende werken. De invloed van Meurent blijkt groter dan tot nu gedacht. Manet gaat een heel eind met haar mee, ziet de schilderijen als het resultaat van een wisselwerking tussen artiest en model. Maar ook hij blijft uiteindelijk steken in zijn rol. Feministische mannen, dat is pas voor veel later.

Victorine is sterk, maar raakt onvermijdelijk getekend door alle tegenkantingen en tegenslagen in haar leven. Bijwijlen is het een waar tranendal, en het weinige dat haar levensvreugde schenkt is vaak van korte duur. Het is de verdienste van Thijs dat dit geen larmoyant verhaal is geworden, maar wel een ode aan de sterkte van deze vrouw, die koppig en gezwind haar eigen pad blijft bewandelen.

Onderzoek

Thijs leunt sterk op de geschiedenis en de diverse bronnen die ze tijdens haar onderzoek kon vinden. Tien jaar lang was ze bezig met uitspitten en schrijven. Aan het eind verzorgt ze historische duiding, bekent ze wat ze heeft verzonnen en wat niet. Dat had niet gehoeven, maar het laat wel nog duidelijker zien met welke verteltechnische en literaire ingrepen Thijs de artistieke beau monde van Parijs tot leven heeft gebracht, met alle achterklap, onverkwikkelijkheden en machismo die daarbij schenen te horen.

Zo kijkt ze zelf niet alleen achter de schermen van die wereld, ze gunt ons ook een blik achter haar eigen schrijfproces. Dat we tijdens het lezen zelf niet één keer twijfelden aan het waarheidsgehalte van haar deels verzonnen verhaal, is een extra pluim op de hoed van deze Vlaamse debutante.

Petra Thijs, Schaduwlicht, Pelckmans, Kalmthout, 2022, 376 p.

• De Eerste Keer
• Manet
• Petra Thijs
• Schaduwlicht
• Victorine Meurent