kunst recensie

Samen lezen is intiemer dan een zoen in ‘Andi’ van Mirte Desmeth

Door deze alinea te lezen, gaat u ermee akkoord ook de rest van de recensie in stilte door te nemen. Moeten we ons ongemakkelijk voelen bij dit soort instructies, of mogen we ons er nieuwsgierig door laten leiden? Theatermaker Mirte Desmeth wist ons in ieder geval mee te slepen met haar tekstinstallatie Andi. Daarin brengt ze mensen per twee samen voor – spoiler!
– een intieme leesdate.

Wie het over theatertekst heeft, denkt veelal aan toneelstukken die worden opgevoerd door acteurs. Mirte Desmeth experimenteert liever met vernieuwende vormen, waarin ze de regisseur is van het publiek zelf. Als jonge theatermaker baant ze zich sinds 2015 een weg door het theaterlandschap met innovatieve tekstinstallaties waarin de ervaring van het publiek centraal staat. De voorstelling Andi, gemaakt tijdens een residentie in de Brakke Grond en opgevoerd tijdens het festival voor nieuwe theaterteksten Shakespeare Is Dead, is er zo eentje.

Exact tien bezoekers mogen elk halfuur piepen achter de gesloten deuren van de Tuinzaal in de Amsterdamse Brakke Grond. Desmeth verwelkomt de deelnemers persoonlijk en laat de nieuwsgierige geesten de kleine zaal betreden. De onuitgesproken instructies beginnen met de setting zelf: vijf houten tafeltjes met telkens twee stoeltjes, verspreid over een licht gedimde ruimte, nodigen je uit om plaats te nemen tegenover een van de andere deelnemers. De tafels zijn niet groter dan een vierkante meter, zodat je net niet de knieën van je partner raakt, maar wel frontaal wordt geconfronteerd met de ander. Die zal in de volgende twintig minuten jouw spiegelbeeld zijn.

De kleine groep vormt in stilte koppels, op een organische manier. Soms ontstaan er duo’s die elkaar kennen, maar vaker kom je tegenover de persoon te zitten bij wie je toevallig dicht in de buurt stond. Op de tafel staat een klein lampje naast een stapel witte papieren. Het is een dikke bundel met slechts enkele zinnen onderaan op elke bladzijde, en exact dezelfde zinnen staan ook ondersteboven voor je partner. Pas na het lezen van de eerste zin wordt het voor de bezoekers duidelijk dat ze samen een leeservaring zullen delen.

Door dit blad om te draaien
gaan jullie er beiden mee akkoord
ook de rest van de bladen om te draaien
en deze in stilte te lezen.

Zwijgend accepteren de deelnemers de regels van dit spel, en met het omslaan van dat eerste blad begint een klein avontuur van verbeelding met elkaar. In feite stelt de tekst je voor aan je partner, die een tijdelijke, nieuwe naam krijgt: Andi. De tekst spoort je aan om je levendig in te beelden wat in woorden gebeurt, op het fysiek-intieme af. Op die momenten kiest de deelnemer zelf of Andi de vorm aanneemt van die onbekende voor hem, of een ander uittreksel is van zijn eigen fantasie. Er zijn geen regels, behalve dat je samen leest tot het einde van de bundel.

Het is even wennen, maar langzaam ontwikkelt zich een systeem: soms draait de ene het blad om, soms de andere. Aftastend wordt oogcontact gezocht om elkaar te vertellen dat je de pagina hebt gelezen, om dan weer woordloos te beslissen wie deze keer het blad omdraait.

Af en toe reiken beide partijen een hand uit naar het midden van de tafel en volgt er een ongemakkelijk glimlachje, waarna één iemand toch maar de handeling uitvoert. De ander zal de volgende pagina dan wel doen. Het levert een dynamiek op die in al haar eenvoud oh zo menselijk blijkt te zijn: Desmeth had al voorspeld dat het zo zou verlopen aan elke tafel.

Iets verder in de bundel krijgt de tekst namelijk een meta-lading: de systemen die de deelnemers zo spontaan met hun tweeën hebben gecreëerd, worden expliciet als onderwerp aangesneden. Alle gedachten, onzekerheden en ongemakkelijke momenten die de bezoekers collectief beleven komen op een gegeven moment terug in de tekst. Dat zorgt voor een vleugje ironie, maar ook voor een confrontatie. Tot op dat moment stonden we er niet bij stil dat onze individuele gedachten misschien niet zo uniek zijn, en zelfs heel voorspelbaar blijken. Daarin schuilt tegelijk troost, want als ook de angsten op tafel worden gelegd en blijkt dat de ander zich net zo voelt, schept dat alweer een nieuw niveau van intimiteit.

Het intieme aspect van de beleving is dan ook de kracht van de voorstelling. Natuurlijk bestaat ook de tekst zelf uit een combinatie van poëtische woorden die Desmeth mooi aan elkaar heeft geweven, maar de ervaring van het publiek primeert. Sterker nog, de deelnemers zijn een fundamenteel deel van het stuk. En niet alleen de deelnemers per tafel: het is de dynamiek tussen de verschillende tafels die een extra element in het spel brengt. Tijdens het lezen heb je niet alleen aandacht voor de persoon voor je, maar gluur je ook wel eens naar de andere duo’s. Zouden ze dezelfde tekst hebben? Doen we het wel goed? Zijn zij al bijna klaar, of gaat het bij ons te snel? Het groepsverband zorgt ervoor dat er nog een typisch menselijke eigenschap naar boven komt: de sociale goedkeuring die we zoeken bij de anderen.

Alle puzzelstukjes van de installatie zorgen voor een bijzonder samenspel, bijna intiemer dan een zoen. In een wereld waarin flitsende, korte video’s overheersen is het verfrissend om eraan herinnerd te worden wat in stilte lezen teweeg kan brengen. Andi dwingt je om even stil te staan bij jezelf en de ander, om de verbinding toe te laten die zich onverwachts aandiende. Na jaren van anderhalvemeterregels en blijf-in-uw-kot-periodes, is het misschien precies dat wat we nodig hebben.

En zo loopt ook deze recensie bijna op haar einde. Hebt u alles gelezen? Of bent u meteen naar de laatste alinea gesprongen voor een samenvatting van alles? Dan hebt u zich laten verleiden tot het spel dat Desmeth ook speelt met haar bezoekers. In een weldoordachte setting met een tekst die de deelnemer persoonlijk aanspreekt, slaagt ze erin een bijzondere intimiteit te creëren met haar kunst. Daardoor schept ze ontmoetingen waarin niets meer is dan wat het hoeft te zijn.

Andi van Mirte Desmeth, gezien tijdens Shakespeare Is Dead in de Brakke Grond.

Dit is een artikel van De Mediakaravaan. Daarmee brengen jonge cultuurjournalisten verslag uit over festivals in Nederland en Vlaanderen.

• de Brakke Grond
• De Mediakaravaan
• shakespeare is dead
• Theater
• theatertekst