geschiedenis, literatuur

Robin Goudsmit: Witheid: mijn handleiding

Achttien jonge auteurs brengen negentiende-eeuwse artefacten uit het Rijksmuseum tot leven. Ze laten zich daarbij inspireren door de vraag: wat zie je als je naar deze objecten kijkt met oog voor onzichtbaar werk? Robin Goudsmit schreef een handleiding bij Portret van Raden Syarif Bustaman Saleh, toegeschreven aan Friedrich Carl Albert Schreuel uit ca 1840. ‘Je hebt het zelf gevraagd, dus ik zal het je uitleggen’

Je hebt het zelf gevraagd, dus ik zal het je uitleggen. Een bruine man wordt niet zomaar wit. Het kost tijd en energie. Het is een kostbaar, precair proces. Je hebt er het volgende voor nodig: ten eerste, iets om dat steile Aziatische haar in een elegante slag op de schouders te laten vallen. Ten tweede: een spiegel om je zelfverzekerde blik in te oefenen. Wit worden vergt oefening, iets in een houding.

Vervolgens vereist het een manier van praten. Wie weet hoe vaak je moet oefenen om de klemtonen van het Nederlands goed in je hoofd te prenten? Of de voornaamwoorden: die, deze, dat. Ik ken mensen die er na een halve eeuw nog mee worstelen. En die meisje zeggen is dodelijk.

Wit worden kost geld. Fluwelen jasjes met dubbele rijen knopen zijn duur, net als zijden sjaaltjes voor om je nek. Maar het zijn dan ook meer dan voorwerpen, het zijn talismans. Ze verbergen het bruin. Ze laten het verbleken. De ongeoefende kijker ziet alleen nog maar wit. Ik zie geen kleur, al helemaal niet de jouwe, zal hij zeggen. Waar zei je ook alweer dat je vandaan komt?

Eerst moet je trouwens weten wat witheid is. Je moet er een studie van maken, zoals anderen misschien vogels spotten, door een verrekijker. Of zoals sommigen die gewapend met een fotocamera op zoek gaan naar the big five. Jezelf niet prijsgeven door te veel geluid te maken, door te aanwezig te zijn. Voor een man met een bruin vel moet dat niet al te moeilijk zijn, witheid bestuderen. De Amerikaanse schrijver James Baldwin wist dat al: witheid kennen is een taak die de niet-witte mens zich uit zelfbehoud altijd al aanleert.

Je moet het overigens ook weer niet overdrijven. Een volle baard zit er misschien niet in. Hou het bij een snorretje. Die kan je krullen om je vingers, terwijl je aandachtig naar het zeegezicht met VOC-schip kijkt dat zich op het doek waar je aan werkt begint af te tekenen. Een zeegezicht met VOC-schip. Dat is dan weer zo ironisch dat het wel een grap móét zijn. Is daar zachtjes om gegrinnikt, onder die snor?

Wees overigens gewaarschuwd: wit worden is ondankbaar werk. Als je de vorige stappen succesvol hebt doorlopen, zullen er nog steeds mensen vraagtekens plaatsen bij de hier toegepaste wisseltruc. Een kameleon kan wel van kleur verschieten, maar nooit helemaal veranderen in dat waar hij niet tegen af wil steken.

Waarschijnlijk kom je erachter dat deze handleiding je niet zal brengen waar je wil komen. Dat spijt me. Het spijt me ook als het alternatief, teruggaan naar wie je was, vrijwel onmogelijk is geworden. De wereld is onherstelbaar veranderd; je bent een met geweld geconstrueerde hybride geworden.

Alle kleuren op het mengpalet zijn door elkaar geraakt. Misschien dat er later, in een nog niet voorstelbaar leven, andere kleuren zullen opduiken. Misschien ontstaat er iets dat dragelijker is. Een jas die wat beter past.

• deBuren
• Rijksmuseum
• schrijfresidentie