Ritmische gedachtekronkels. Het Vlaams-Nederlandse theatercollectief BOG.

In seizoen 2021-2022 brengt de Brakke Grond het Vlaams-Nederlandse theatercollectief BOG. naar Amsterdam. Herlees hier het stuk dat wij in 2016 over deze bijzondere theatermakers publiceerden. ‘Al filosoferend het leven registreren, gewoon zoals het is’, dat doet BOG.

BOG. is een theatercollectief – of naar eigen zeggen: “een collectie van theatermakers” – bestaande uit drie Vlaamse vrouwen en één Nederlandse man: Sanne Vanderbruggen, Judith de Joode, Lisa Verbelen en Benjamin Moen. Het was Verbelen die de groep bijeenbracht. “We waren al half vrienden toen we met BOG. begonnen”, vertelt ze in de dagkrant van Het Theaterfestival 2016. “Ik ging een voorstelling pitchen op Festival Cement in Den Bosch en schreef de andere drie stiekem mee in, puur intuïtief.” Verbelen won de pitch en de rest is geschiedenis. De vier leeftijdsgenoten (allen geboren in 1988) maakten de voorstelling BOG en besloten daarna door te gaan als collectief onder dezelfde naam. Titels bestaande uit drie letters werden hun handelsmerk. Na BOG (2013) volgden de voorstellingen MEN (2014), GOD (2015), DAM (2016) en OER (2016).

Het jonge collectief staat uiteraard voor veel meer dan spielerei met drieletterwoorden. Al filosoferend het leven registreren, gewoon zoals het is: dat doet BOG. op een onnavolgbare wijze. “BOG. maakt theater vanuit het verlangen naar overzicht, naar een objectieve blik. Naar het benoemen, het uitzoomen, het rangschikken, het uitstallen en opsommen van alles waar de mens vat op tracht te krijgen, maar te groot is om vast te pakken”, aldus de eigen website. Typerend is het ledenbestand dat de vier theatermakers sinds hun debuutvoorstelling aanleggen. Als lid van BOG. doneer je geen geld maar “ervaring”. Het collectief maakt immers “theater over het leven” en daarvan is iedereen een expert. Per mail of brief kunnen de levensexperts – vandaag zijn dat er ongeveer 260 – hun zegje doen over de thema’s van de voorstellingen.

In de debuutvoorstelling BOG overschouwen de spelers het leven zelf – de titel verwijst naar “boog” of “levensboog”. In anderhalf uur ontroerend en grappig theater schetsen zij de gehele levenscyclus. Van de eerste activiteit van de embryonale mens (“Groeien, groeien, groeien”, zo opent Moen het stuk) tot de laatste ademtocht vlak voor het sterven. Inspiratie vond BOG. onder meer bij Georges Perec. Deze Franse schrijver was bezeten van lijstjes en opsommingen als een manier om vat te krijgen op het leven. Ook BOG. beweert zo objectief mogelijk te willen zijn. Tegelijk blijven de vier makers juist dicht bij zichzelf. Dat blijkt onder meer uit de opdeling van BOG in drie bedrijven. ‘Dat wat we wel weten’ is het eerste en langste bedrijf dat de eerste 25 levensjaren omvat, gevolgd door ‘Nu’ en ‘Dat wat we iet weten’. Objectief op zijn BOGs betekent dus: humoristisch registrerend en haarscherp observerend. Mét een dosis verbazing en naïviteit die ook de (oudere) toeschouwer nieuwe inzichten bezorgt. In het juryrapport van de Taalunie Toneelschrijfprijs 2013 luidt dat als volgt: “De tekst schuurt in vorm langs de randen van wat theater is en intrigeert in velerlei opzichten. BOG. spettert en knalt, siddert en ruist.”

Na het succes van BOG – het collectief won er in 2013 de KBC Jongtheaterprijs van Theater aan Zee mee – maakte BOG. het minstens even succesvolle MEN. De voorstelling leverde de BOG’ers de BNG Nieuwe Theatermakersprijs op. MEN handelt over het hebben van een mening, de titel refereert aan het onbepaald voornaamwoord “men”. Opnieuw brengen de vier spelers een krachtige boodschap in een eenvoudige vormgeving. MEN begint met de quasi-eindeloze herhaling van het zinnetje “Ik vind…”. Aanvankelijk lijken de statements (over zeer uiteenlopende onderwerpen) enkel losse beschouwingen te zijn, maar gaandeweg blijkt dat de vier spelers zich laten beïnvloeden door elkaars meningen. Ze houden de toeschouwer een confronterende spiegel voor. Hoe “eigen(zinnig)” is jouw mening eigenlijk?

In GOD, de derde voorstelling, komen dezelfde ingrediënten terug. Het toneelbeeld is opnieuw eenvoudig: vier spelers op een rij – zonder opvallend decor – die overtuigen en ontroeren met woorden. Dit keer gaat het over religie, over geloven, over God. De gedachtestroom is geordend in een strakke tekstcompositie. “Vanuit een zo divers mogelijk perspectief benaderen ze hun onderwerp om het te proeven en uit te spugen, neer te zetten en omver te schoppen, te herhalen en te rangschikken, in woord en een enkel gebaar. Het effect is een flitsend en associatief spel met taal en betekenis, droogkomisch gebracht”, zo luidt het oordeel van de Volkskrant. Zowel vorm als inhoud kloppen: GOD klinkt als een sprankelend filosofisch gedicht.

BOG. schuwt de grote thema’s niet. Begin 2016 namen Vanderbruggen, Moen, De Joode en Verbelen het thema van de dodenherdenking onder handen voor Theater na de Dam, met ruim tachtig voorstellingen door heel Nederland na de Nationale Dodenherdenking op 4 mei. Het resultaat is de troostrijke én komische voorstelling DAM. Een oefening in niet-vergeten. Iedere generatie herdenkt op haar eigen manier, is de boodschap: “Zijn de twee minuten al begonnen? Tellen die klokslagen eigenlijk mee voor de twee minuten stilte? Ja dan zijn we dus al begonnen. Godver. Ho, dat is vloeken in de stilte. Denk aan de overledenen. O-ver-le-denen… Prince. Cruijf. Mag dat ook? Kut, ik ken niemand die in de oorlog overleden is. Voel ik wel genoeg?” Vanderbruggen schreef de tekst en ging daarvoor aan de slag met antwoorden van BOGs vaste schare gedachtedonateurs. Hoe herdenkt een generatie die in vrede is opgegroeid? Waar ben je met je gedachten op 4 mei? BOG. stelt relevante maatschappelijke vragen op een luchtige toon.

De makers van BOG. brengen teksttheater pur sang. Zij benaderen de wereld via taal, in muzikale teksten en in een taalgevoelige speelstijl. Een mateloze gedachtebrij houden zij verrassend lang boeiend. Het resultaat klinkt niet zelden als poëtische rap en bevat altijd filosofische pareltjes.

Een poging om met OER – gespeeld op Terschelling tijdens Oerol 2016 – het roer helemaal om te gooien mislukte: OER zou een productie worden zonder woorden, maar de acteurs schreven “stiekem” teksten parallel aan de bewegingsrepetities. BOG. blijft voorlopig dus bij zijn leest: het benoemen van dingen, of het nu fases in een leven zijn of zaken die ze op straat tegen komen.

Wat brengt de toekomst? De BOG-acteurs wisselden de afgelopen jaren eigen projecten af met gezamenlijke optredens. Dat zal zo blijven. Verbelen: “In 2017 speelt BOG. de voorstelling KID. Bedoeling is dat we het publiek verdelen: kinderen en volwassenen zitten elk aan een kant met tussenin een muur. We spelen dan tegelijkertijd een voorstelling voor kinderen over volwassenen, en omgekeerd.” Ook komt er voor het eerst een voorstelling waarvan de titel niet uit drie letters bestaat: Wat we wel willen. “Daarmee kijken we op een positieve manier naar de maatschappij en hebben we het over wat we wél willen.” Dat belooft wat. Want we zijn nog lang niet uitgekeken op de ritmische gedachtekronkels en spannende taalexperimenten van BOG.

Website BOG.

BOG. bij de Brakke Grond

Dit artikel verscheen in Ons Erfdeel, 2016 (jg. 59), nr. 4, pp. 113-114