de franse nederlanden, kunst, samenleving

Rijsel zoekt naar Eldorado met Lille3000

De regio Rijsel heeft sedert het cultuurjaar 2004 de traditie om driejaarlijks uit te pakken met een groot cultuurfestival. Met het thema “Eldorado” kiest Lille3000 opnieuw voor kunst en verbeelding als verenigend element. Maar niet iedereen ziet het zo. Bij deze editie klinken kritische stemmen. Lille 3000, marketinginstrument of een oprechte verbindende cultuurspeler?

Cultuur en stadsontwikkeling gaan al een tijdje hand in hand in de metropool. De transformatie die de regio onderging vanaf de jaren negentig ging gepaard met heel wat investeringen in cultuur. Het imago van een grauwe industrieregio werd gecounterd door de komst van Le Fresnoy in Tourcoing (1997), de verbouwing van het Palais des Beaux-Arts in Rijsel (1997) of de reconversie van een zwembad tot het museum La Piscine in Roubaix (2001). Het cultuurjaar 2004 zette de kers op de taart. Een geluk bij een ongeluk. Want aanvankelijk kandideerde Rijsel voor de Olympische Spelen van dat jaar. Maar toen dat niet lukte richtte men de pijlen op de titel van culturele hoofdstad van Europa. Een titel die Rijsel won en meteen resulteerde in een aantal investeringen.

Door het succes van het cultuurjaar zagen de Rijselse beleidsmakers nog meer in dat cultuur de stadsvernieuwing viert, aanvuurt of begeleidt, even aantrekkelijk als sport dat kan doen. Vier jaar na het cultuurjaar pakte Lille3000 uit met een eerste festival, met de ambitie om dit te blijven herhalen. Overigens, wat betreft de sport: in 2024 mag de metropool alsnog de Olympische Spelen ontvangen. De Métropole Européenne de Lille zal in het Stade Pierre-Mauroy een aantal voetbalmatchen organiseren als partner van Parijs, die de spelen binnenhaalde.

Lille3000 zorgde het voorbije anderhalf decennium voor een aantal onvergetelijke festivals. Het recept is telkens: een grote verbindende parade bij de start, een openingsfeest dat sterk beroep doet op de verenigingen en amateurs uit de stad. Een reeks grote tentoonstellingen, veel grote installaties in de stad en een web aan initiatieven dat zich ent op het cultuurveld en de aanwezige dynamieken. Geleidelijk deint Lille3000 ook uit naar de hele metropool. Nog een deel van het recept: de verrassende thema’s: India met “Bombaysers de Lille” (2006), “Europe XXL” (2009), “Fantastic” (2012) en “Renaissance” (2015).

De Gare Saint Sauveur, een goederenstation in de rand van het centrum, werd tussen de grote festivals door omgeturnd tot een vaste pleisterplek voor Lille3000 en zorgt voor een continuïteit met een wijkcafé, een grote tentoonstellingsruimte met wisselende expo’s – gratis bovendien – en een groot middenplein waar altijd wat te beleven valt. Nog een deel van het recept: drempels verlagen door kunst te combineren met recreatie of sport. En ook: amateurs en professionals bij elkaar brengen.

De wereld binnenhalen

Met “Eldorado” kiest Lille3000 opnieuw voor een exotisch thema. Het festival zet Mexico en haar kunst in de kijker. Niet toevallig ook is Mexico City in 2020 – net als Rijsel – een World Capital of Design. “Eldorado” presenteert de kunst en het volkse erfgoed van Mexico en verwijst ook naar de queeste naar het beloofde land, de droom die mensen mobiliseert. Voorbij de glitter en de kleurtjes van de affiches en de beelden op straat schuilt dus ook een bewogenheid om de wereld binnen te halen in Rijsel, samen met een maatschappelijk debat over vlucht, rijkdom en migratie. Begin mei lokte de openingsparade van Lille3000 maar liefst 350.000 mensen. Dat is niet meer het half miljoen van het openingsfeest van het cultuurjaar 2004, maar het toont tegelijk ook aan dat Lille3000 een grote mobilisatiekracht blijft hebben.

Tot begin december kan je overal in de metropool terecht voor tal van cultuuractiviteiten. Het vlaggenschip bevindt zich in de Tripostal bij Euralille: de expo “Eldorama” presenteert beeldende kunst en installaties met als thema Mexico, de zoektocht naar een beter leven, de zoektocht naar rijkdom en geluk. In de Gare Saint Sauveur kan je de expo “The Green Goddess” zien, die kunst verbindt met natuur, en in het Palais des Beaux-Arts de “Golden Room”. Verder is er ook nog street art met veel graffiti en de “Metamorphoses”, de beeldende installaties op straat. Quasi alle musea uit de regio doen mee met tijdelijke tentoonstellingen. Je kan vanzelfsprekend ook terecht in de Maisons Folies, de huizen die in 2004 opgezet zijn als wijkcultuurcentra. De programmabrochure van Lille3000 is een dikke cataloog geworden, je vindt nog het gemakkelijkst je weg via de website.

Veilig exotisme of maatschappelijk debat?

Lille3000 is door de jaren heen een instituut geworden in de regio Rijsel. De stad stuurt de cultuurorganisatie nog steeds aan, maar zorgt er tegelijkertijd voor dat iedereen in de regio kan meegenieten. Anderzijds ligt de organisatie onder vuur. Volgens opposanten is Lille3000 nog teveel een vehikel van Martine Aubry. Een recent rapport van het regionale rekenhof presenteert ook vragen over de betrouwbaarheid van de budgettaire ramingen, over het niet vermelden van de materiële steun vanuit de stad in de cijfers en over de weinige transparantie over de vergoedingen voor de directie. Men stipt aan dat de economische return van het festival voor de stad misschien wel overschat is.

Ook binnen het cultuurveld is men het niet telkens eens met wat Lille3000 doet. Zo verwijt Thomas Werquin van het culturele middenveld in een open brief op de nieuwssite Mediacité
dat de stad kiest voor een veilig exotisme, terwijl er best wel veel artistiek te doen kan zijn met de roots van de mensen die leven en wonen in de metropool. Adjunct-burgemeester Marion Gautier, verantwoordelijke voor cultuur, reageert furieus. Voor haar draait “Eldorado” net om roots en het maatschappelijk debat over ongelijkheid, klimaat, migratie, de globalisering dat Lille3000 centraal wil zetten.

Een lange rij kleurige Alebrijes – kleurrijke Mexicaanse sculpturen – siert momenteel de Rue Faidherbe, de straat tussen het station Lille-Flandres en de Opera. Tegenover deze beelden zitten rijen bedelaars, een schril contrast.

De middelen die naar Lille3000 gaan zijn een ander onderwerp van kritiek. De organisatie draineert middelen van de cultuursector. Jaarlijks besteedt de stad tussen de 2,3 tot 3,2 miljoen euro aan Lille3000. De MEL legt er tussen de 6 à 900.000 euro bij en sedert 2017 draagt ook Hauts-de-France jaarlijks 1 miljoen euro bij. Eén derde van de inkomsten wordt ook vanuit de private sector aangereikt, zie ook de lange rij logo’s op de publicaties.

Dat geld draagt niet bij tot dagelijkse, kleine culturele praktijken, zeggen kleinere cultuurinitiatieven. Met “Elnorpadcado” hebben ze hun tegenfestival opgericht. Met een “belfort”: een sculptuur met een grote middenvinger die wijst naar het stadhuis van Rijsel. Die staat op een heuvel midden een braakliggend terrein aan Saint-Sauveur, een plek waar de stad een groot bouwproject gepland heeft. Niet sociaal, niet ecologisch, dat vinden de activisten.

• Eldorado
• Lille3000
• Rijsel