NL
‘Wat is uw favoriete ramp?’ In deze Maand van de Geschiedenis krijgt Lotte Jensen weleens een originele vraag van een journalist. Haar antwoord leidt ons langs een muggenplaag in zeventiende-eeuws Friesland.
Afgelopen zaterdag begon de Maand van de Geschiedenis met als thema ‘Wat een ramp!’. De gehele maand oktober kunnen bezoekers op tal van plaatsen meer horen en zien over rampen die de samenleving ontwricht hebben: van branden tot overstromingen, van vliegtuigrampen tot oorlogen.
Toen de organisatie het thema aankondigde was dat met enige schroom. Het was begin maart, Rusland was kort daarvoor Oekraïne binnengevallen. En dan waren er natuurlijk ook nog de coronacrisis en aanhoudende klimaatcrisis. Tegelijkertijd bleek juist daardoor hoe actueel én tegelijkertijd tijdloos dit onderwerp is.
Er zijn zoveel vergeten, fascinerende rampen die het bestuderen waard zijn
We mogen nu dan het gevoel hebben van de ene in de andere crisis te buitelen, zulke opeenstapelingen deden zich in het verleden ook al voor. Denk alleen al aan het rampjaar 1672, toen Nederland ‘redeloos, reddeloos en radeloos was’. Of aan de jaren 1714-1717, toen rundveepest en een verwoestende kerstvloed in de noordelijke kustprovincies grote delen van de samenleving ontwrichtten.
Omdat ik al een tijd bezig ben met onderzoek naar rampen
krijg ik in deze periode iets meer mediaverzoeken dan anders. Journalisten komen soms met originele vragen. Zo willen ze graag weten wat mijn favoriete ramp is. Een wat ongemakkelijke vraag, die bovendien lastig te beantwoorden is. Er zijn zoveel vergeten, fascinerende rampen die het bestuderen waard zijn.
Zo kwam ik ooit een lied over een Friese muggenplaag tegen in een liedboek dat in 1664 in Antwerpen was verschenen. De tekst is verrassend levendig en herkenbaar voor iedereen die weleens wakker heeft gelegen van een zoemende mug in de kamer: “Sy doen in korte nachten / Ons duysend’ klachten”. De muggen in dit lied zijn bloeddorstige monsters die zich neervlijen op de menselijke huid om dan genadeloos toe te slaan:
Sy streelen; sy sitten zaght op ons’ vell’;
Dan bytens’, als adders, grouwlijck fel.
’k En weet niet, hoese mogen
’t Bloedt dragen, datse soogen:
De vracht is thienmael swaerder als zy;
Is dat, noch, geen moorden? geen dievery?
Wie er eentje weet af te weren, komt bedrogen uit: “met volle legers bestormen” ze dan hun slachtoffer.
Voorblad van het Antwerpse liedboek uit 1664, met binnenin het lied over de Friese muggenplaag© dbnl
Is zo’n muggenplaag nu wel een echte ramp, hoor ik u denken. Hooguit levert het wat persoonlijk ongemak op, toch? Maar nee, dan onderschat u het gevaar van deze steekbeesten. Hoogleraar geschiedenis Timothy C. Winegard schreef een prachtig boek over deze levensgevaarlijke vijand, getiteld The Mosquito. A Human History of Our Deadliest Predator (vertaald in het Nederlands als: Mosquito. Hoe de mug de loop van onze geschiedenis bepaalde, 2019).
Muggen hebben wereldwijd ziektes verspreid, volkeren en legers gedecimeerd en miljoenen doden veroorzaakt. Van malaria tot gele koorts: een muggensteek kan fataal zijn.
Ook Nederland heeft talloze muggenplagen gekend, waarbij “moeraskoorts” ofwel malaria werd verspreid. Met name het noorden en westen zijn vaak getroffen, onder meer in 1542, 1727, 1779, 1826, 1846 en 1866. Langdurige droogte en hitte leidde in 1859 tot massale sterfte in Leeuwarden. Het gevaar op de verspreiding van tropische ziektes via muggen neemt door de zachtere winters en klimaatverandering in onze tijd weer toe.
Bovenstaand liedje over een Friese muggenplaag is dus minder onschuldig dan je aanvankelijk zou denken. Dat geldt al helemaal wanneer je de Bijbelse context erbij betrekt. De auteur wijst er in het laatste couplet op dat de muggenplaag de derde van de tien plagen van Egypte is en dat God op deze manier opnieuw zijn almacht toont.
Ook Nederland heeft talloze muggenplagen gekend, waarbij “moeraskoorts” ofwel malaria werd verspreid
Die Friese muggenplaag is dus een straf voor de zonden van de mens: “Godt maeckt (ook door Muggen) sijn macht bekent”. En daarmee komt er definitief een einde aan het zomerse plezier: “Soo werd’ mee bematight onse Somer-Plaisier / Met ’t quellen, en steken van dit kleyn Dier”.
Zo blijkt ogenschijnlijk klein ongemak dus de voorbode van grote rampspoed. Pas op voor de mug deze maand.
Het lied ‘Van de Friesche muggen’ is te beluisteren op de CD Treur Nederland. Rampliederen door de eeuwen heen van Camerata Trajectina en op Spotify. De onderzoeksgroep ‘Dealing with Disasters’ maakte een reeks kennisclips over rampen door de eeuwen heen. Bekijk ze hier.
nl
