Nu eens niet de helleveeg. ‘Gisterland’ van Imme Dros

Al eeuwenlang staat Anne Hathaway bekend als Shakespeares vrouw én als de ongeletterde tuttebel die hem naar Londen deed vluchten. In Gisterland, haar eerste roman voor volwassenen, zet jeugdauteur en vertaler Imme Dros daar iets tegenover: ze eert Anne, meer nog dan William, en verlost haar van dat historische keurslijf.

De roman van rasverteller Imme Dros (1936) mag dan Gisterland heten en zich afspelen in Shakespeares Engeland van eind zestiende eeuw, hij past mooi in het historisch-literaire landschap van vandaag waarin zelfbeschikking, feminisme maar ook gender- en identiteitsvraagstukken meer en meer de ruimte krijgen. In deze boeken zijn het de unusual suspectsdie zich roeren en zichzelf (opnieuw) uitvinden, nu eens niet in de marge maar als de spil van het grotere verhaal waarin zij zijn ingebed.

Denk aan Hamnet (2020) van Maggie O’Farrell, waarin de Ierse schrijfster de vrouw van William Shakespeare terrein laat terugveroveren op het dominante narratief. Iets soortgelijks gebeurt in Frankusstein (2019) van Jeanette Winterson en Mary van Anne Eekhout (2021). Beide romans, geïnspireerd op de geschiedenis van het monster Frankenstein en zijn schepper Mary Shelley, dwingen de lezer zich onder meer te bezinnen op wat het betekent om vrouw en mens te zijn in een mannenwereld. Toen, nu en in de toekomst.

In Gisterland weigert Dros – en dat heeft ze met O’Farrell gemeen – zich te voegen naar de heersende ideeën over William Shakespeare en zijn vrouw Anne Hathaway, Agnes genoemd door haar vader. Volgens O’Farrell is Anne de afgelopen vijfhonderd jaar het mikpunt geweest van lasterpraat en onverbloemde misogynie. Ook Dros brengt in verschillende interviews het bestaande beeld ter sprake van Anne als een ongeletterde boerentuttebel of zelfs sloerie; een helleveeg in elk geval, die op haar zesentwintigste zwanger en wel de acht jaar jongere Will een huwelijk in rommelde. Een huwelijk dat hem van Stratford-upon-Avon naar Londen verjoeg, waar de toneelschrijver tot wasdom kwam. “Ik dacht: daar kan ik mijn interpretatie wel tegenover zetten”, verklaarde Dros in NRC Handelsblad.

En dus houden de twee geliefden in Gisterland wel degelijk van elkaar en is Anne niet alleen Wills grootste aanjager maar ook zijn plagerige criticaster door wier ogen we hem en hun verbintenis bezien. Belangrijke bron voor Dros was de biografie Shakespeare’s Wife (2007) van de Australische feministe Germaine Greer. Ook zij kon slechts raden naar wie Anne was, aangezien over haar nog minder bekend is dan over William. Greer tuigde een volmaakte echtgenote op, gespeend van die (letterlijk) eeuwige seksistische blik die zo vaak op Anne is losgelaten.

Dros’ eigengereide Anne schikt zich allesbehalve stilzwijgend in haar lot als volgzame vrouw, moeder en echtgenote. Zoals ze als klein meisje al in het verweer kwam tegen het feit dat haar broertje wel naar school mocht en zij niet, zo bevraagt ze openlijk het opgelegde “huisarrest” na een bevalling (dertig dagen binnenblijven bij een jongen, veertig bij een meisje). Ook keert ze zich fel tegen de verplichte “reinigingsgang” door de kerk na de kraamtijd. “‘Waarom moet ik me laten reinigen omdat ik jouw kind heb gekregen?’ riep ik woedend tegen Will. ‘En waarom moet jij niet gereinigd?’” Maar ook voor een moderne Anne zit er weinig anders op dan te gehoorzamen aan de wil van de kerk. Met meer dan frisse tegenzin dan wel. “Het ging voorbij, maar ik vergat het niet.”

Door haar perspectiefkeuze geeft Dros Will de vrijheid zich te begeven op onbekend terrein: dat van de liefhebbende, betrokken echtgenoot en – opvallend genoeg – een ietwat onnozele man. Maar meer nog verlost ze Anne van het keurslijf van de tijdgeest. Zij verdient haar eigen geld met een lucratieve eenvrouwsnaaihandel, waarmee ze William in de gelegenheid stelt te schrijven en steeds naar Londen af te reizen. Daar groeit hij uit tot schrijver en speler van het fameuze gezelschap The Lord Chamberlain’s Men (later The King’s Men).

In haar eerste roman voor volwassenen blijft Dros’ taal schatplichtig aan de wet van de eenvoud in haar jeugdboeken

Want dat is toch waar Gisterland om draait: Dros’ liefde voor de stukken en sonnetten van William Shakespeare. Al vroeg in de roman, niet lang nadat Will en Anne elkaar hebben ontmoet, vraagt Anne haar toekomstige man waar hij voor leeft. “‘Ik? Voor woorden,’ zei hij. ‘Woorden, woorden, woorden.’” Dros raakte door zijn woorden betoverd tijdens haar studie Nederlands, dankzij bijvakken theaterwetenschap en Engelse letterkunde. Ze viel, net als “haar” Anne, onherroepelijk voor zijn taal, vol poëzie en dubbelzinnigheden. Ze nam zich voor om ooit over hem te schrijven. Het duurde nog enkele decennia voor ooit zich aandiende. Jaren waarin de taal- en verhaalverliefde Dros een veelzijdig en imponerend oeuvre op haar naam schreef en zich vestigde als jeugdliterair meesterverteller en vertaler van onder andere Homerus’ Illias en Odyssee. In 2019 bracht ze het bejubelde Van liefde & verlangen uit, een hervertelling van tien bekende sprookjes en mythen geïllustreerd door haar echtgenoot Harrie Geelen (1939).

Gisterland is Dros’ eerste roman voor volwassenen, al blijft ze in haar taal schatplichtig aan de wet van de eenvoud die ook haar jeugdboeken kenmerkt. Haar zinnen zijn ongecompliceerd, soms op het gezapige af. Personages keuvelen wat af, over de kinderen, kinderen op komst en allerhande dagelijkse beslommeringen. Daardoor blijft het verhaal wat op de vlakte. Zonde, want juist iemand als Dros is het gegeven om meer diepgang aan te brengen in de kabbelende alledaagsheid van Anne en de haren.

Zeker, er zijn Wills toneelstukken, bij monde van hemzelf door Dros vaardig naverteld en als intermezzo’s vervlochten in het lopende verhaal. Dat moet een behoorlijke klus zijn geweest, gezien de aard en omvang van Shakespeares werk. ’s Avonds in bed praat Will zijn vrouw bij over zijn stukken, op de spaarzame momenten dat hij weer even thuis in Stratford is. Will is Annes gedroomde verteller, zij zijn ideale luisteraar. Met haar inbreng perfectioneert hij zijn teksten. Net als in Greers Shakespeare’s Wife, blijkt Anne van grote waarde voor zowel zijn werk als privéleven.

Hoewel het begrijpelijk is dat Dros Wills toneelstukken een prominente plek heeft willen geven, is het ook gemakkelijk de draad kwijtraken in de fragmentarische navertellingen. Op den duur duiken er wel erg veel personages en dubbelrollen op in deze toch al rijk bevolkte geschiedenis (waarin er van elke Richard, Judith en Joan altijd weer meer zijn). Nu is het zaaien van verwarring natuurlijk zeer shakespeareaans, maar in deze ode aan de taalvirtuoos leidt het te zeer af. Dros’ verknochtheid aan William Shakespeare ten spijt, heeft ze met Gisterland vooral Anne een welkome eer bewezen.

Imme Dros, Gisterland, Van Oorschot, Amsterdam, 2021, 264 p.