kunst

Next Nature Museum is een ruimteschip van techno-optimisme

In een slaperige buitenwijk van Eindhoven staat al zestig jaar een reusachtige vliegende schotel: het Evoluon. Ooit door Philips gebouwd als wetenschapsmuseum is het vandaag onder de naam Next Nature Museum een showcase voor toekomstscenario’s. Die scenario’s worden ingekleurd door Next Nature, de organisatie die het ongeremde en vaak aanstekelijke techno-optimisme van Koert van Mensvoort verkondigt.

“Wij zijn allemaal astronauten op Ruimteschip Aarde”, verkondigde Wubbo Ockels nadat hij als eerste Nederlander de reis naar de ruimte had gemaakt. Ockels was niet de eerste die dat beeld van de aarde als ruimteschip gebruikte. Al in 1879 had schrijver Henry Georg het over onze planeet als “goed bevoorraad schip waarop we door de ruimte reizen”. En in 1969 schreef visionair architect Buckminster Fuller zijn Operating Manual for Spaceship Earth.

Drie jaar voordat de Club van Rome met de publicatie Grenzen aan de groei de noodklok luidde over de gevaren van overbevolking, ongebreideld kapitalisme en destructie van het milieu, was Fuller al bezig met de oplossingen. Hij inventariseerde de grootste uitdagingen en formuleerde onomwonden een bottom line: wat moeten we doen om het uitsterven van de mensheid te voorkomen? Daarbij keek hij onder andere naar voedselproductie, automatisering en de problematische kanten van specialisatie. Om uit te komen op een pleidooi voor innovatie door middel revolutionair design.

Next Nature kan gezien worden als Fullers directe erfgenaam. De organisatie van kunstenaar, filosoof en wetenschapper Koen van Mensvoort formuleert haar missie als ‘het trainen van de bemanning van ruimteschip aarde’. Ze ontwikkelt toekomstscenario’s waarin onze omgang met ecologie, economie en maatschappelijke organisatie radicaal over een andere boeg gaat. Dat klinkt erg theoretisch, maar het programma is opvallend praktisch en publieksvriendelijk uitgewerkt. Next Nature is een kruising tussen een denktank, designlab en communicatiebureau. Het laat mensen over de toekomst reflecteren door te tonen hoe die eruit kan zien, van kweekvlees tot ecomunten en van nanotechnologie tot nieuwe vormen van maakindustrie.

De naam Next Nature is veelzeggend. Van Mensvoort ziet technologie niet als tweede natuur van de mens maar als primaire leefomgeving van de 2.0-versie van de mensheid. In zijn visie bouwt de ‘technosfeer’ voort op de miljoenen jaren oude biosfeer. Op het eerste gezicht een evenwichtig model, maar in denken en doen ligt de nadruk vooral op de door mensen gemaakte component van die leefwereld. Next Nature staat niet voor een terugkeer naar ‘good old’ natuur, maar voor een stap voorwaarts naar een nieuwe, technologisch omgevormde natuur.

Next Nature begon in 2005 als blog en ontwikkelde in de jaren daarna speculatieve projecten op het gebied van biotechnologie. Op zoek naar een plek om een groter programma op te tuigen en zichtbaarder te zijn, keerde Van Mensvoort terug naar de plek waar hij in de jaren ’90 computerwetenschappen had gestudeerd en later was gepromoveerd als industrieel ontwerper. In Eindhoven vond hij de ideale plek voor zijn trainingskamp voor astronauten van de toekomst: het Evoluon.

Iedereen die als kind het Evoluon heeft bezocht op schoolreisje of aan de hand van oma, is dat nooit vergeten. Zo indrukwekkend is het gebouw, zelfs zes decennia na de oplevering nog. Het ziet eruit alsof buitenaardse wezens zijn geland in een slaperige buitenwijk van Eindhoven; een enorme vliegende schotel op een grasveld. Architecten Louis Kalff en Leo de Bever waren verantwoordelijk voor dit architectonische hoogstandje, dat in 1966 werd gerealiseerd om het 75-jarig bestaan van Philips te vieren. De koepel met een diameter van 77 meter wordt bij elkaar gehouden door maar liefst 169 kilometer aan spankabels. Terwijl het discusvormige gebouw van buiten imponeert met zijn futuristische look, valt binnen de mond open bij het aanschouwen van het hemelgewelfachtige plafond.

Het Evoluon deed in de eerste 23 jaar van zijn bestaan dienst als techniekmuseum, de eerste in zijn soort binnen Nederland. Nog een museale primeur: bezoekers mochten hier aan knoppen draaien en handles trekken om experimenten en demonstratiemodellen te activeren. Eind jaren ’80 was dit echter niet meer zo uniek en had het Evoluon concurrentie gekregen van wetenschapsmusea met veel geavanceerdere opstellingen. Het museum draaide verlies en met Philips ging het ook niet lekker. Dus werd de tentoonstellingsruimte gesloten en ging het gebouw verder als congres- en evenementencentrum.

Vanaf 2012 kwam het Evoluon weer in beeld bij het grote publiek toen er een eerste tijdelijke tentoonstelling werd georganiseerd, deze keer over het menselijk brein. Een jaar later trad de Duitse elektropopband Kraftwerk er vier keer op. En er werden opnames gemaakt voor films en tv-series. Totdat in 2022 Next Nature zijn intrek nam en het gebouw eindelijk weer meer werd dan spectaculair decor. Sinds de zomer van 2024 heet trouwens alleen het gebouw Evoluon en het museum Next Nature Museum.

Met de eerste tentoonstelling etaleerde de nieuwe bespeler van het discusvormige gebouw zijn historisch bewustzijn. RetroFuture toonde de toekomstbeelden van het verleden, van Leonardo da Vinci’s droom om te kunnen vliegen tot het idee voor beeldbellen dat Philips-ontwerpers bedachten lang voordat Skype en Zoom bestonden. De openingstentoonstelling werd voorafgegaan door een online-VR-project dat middenin de coronatijd meer aandacht kreeg dan het gewoonlijk zou genereren. Gebruikers konden zich miljarden jaren de toekomst in katapulteren, het voorland van Next Nature.

Die reuzensprong in de tijd is atypisch voor Next Nature, dat gewoonlijk een kortere horizon aanhoudt door onderwerpen aan te snijden die nu actueel zijn en bezoekers direct aanspreken. Dat geldt zeker voor de huidige tentoonstelling SpaceFarming: eten moeten we immers allemaal en met bijna wekelijkse boerenprotesten denkt iedereen wel eens na over voedselproductie. In deze presentatie laat Next Nature zien hoe we in 2050 een wereldbevolking van tien miljard moeiteloos kunnen voeden. Bijvoorbeeld met de mechanische koe Margaret van de Those Vegan Cowboys of de bioreactor van Space 10 die algen produceert als proteïnerijke vleesvervanger. In samenwerking met een ruimtebioloog uit Wageningen worden ook de mogelijkheden van landbouw op Mars of de maan onderzocht.

Het Next Nature Museum trok in 2023 ruim tachtigduizend bezoekers, niet slecht voor een net beginnende instelling, maar de ambities reiken verder. Het doel is de presentaties te laten reizen en een internationaal publiek aan te spreken. Ook publiceert Next Nature boeken over aansprekende onderwerpen als de invloed van mobiele telefoons op ons dagelijks leven. Alles wordt gepresenteerd met wervende teksten, op het randje van ronkend, en een gelikte vormgeving die niet zou misstaan in een commercial. De creatieve motor hierachter is Mieke Gerritzen, voormalig directeur van MOTI, Museum of the Image en partner van Van Mensvoort. De drijvende kracht zelf ontbreekt het ook niet aan charisma, dat hij veelvuldig tentoonspreidt in lezingen en projecten buiten de deur. In een publicatie naar aanleiding van zijn artist in residency bij de Rabobank noemt hij zichzelf een koorddanser. “Ik wil in het midden zitten. Met mijn hoofd in de wolken, met mijn benen op de grond en met mijn handen in de modder.”

Ideologisch zit Van Mensvoort echter helemaal niet zo in het midden. Hij is een onvervalste techno-optimist, met een rotsvast vertrouwen in het menselijk vernuft dat ons laat innoveren uit de puinhoop die we hebben gecreëerd met datzelfde vooruitgangsgeloof. Waar doemdenkers het Antropoceen beschouwen als laatste halte voor de Apocalyps, bestempelt Van Mensvoort het heden juist als ‘begintijd’. Door technologie te omarmen gaan we een glansrijke toekomst tegemoet, zo predikt hij als een hogepriester. Een boodschap die op weinig plekken zo resoneert als in het hart van hightech Brainport Eindhoven, in de ultieme tempel van het modernisme.

Toegegeven, Next Nature is niet helemaal blind voor de potentieel negatieve kanten van technologie. Maar ethische bezwaren worden over het algemeen overstemd door vergezichten met onmiskenbare wow-factor. In een museumlandschap waar gesomber de grondtoon lijkt te zijn, is dat soms best verfrissend. De komende tentoonstelling in 2025 zal de lakmoesproef zijn voor Van Mensvoorts gevoel voor balans. In Enter Spaceship Earth zet Next Nature uiteen hoe we ons het beste kunnen gedragen als astronauten van onze eigen planeet. Een planeet waarvan we er nog steeds drie van nodig hebben om te blijven produceren en consumeren zoals we nu doen.

Momenteel lopen twee tentoonstellingen in het Next Nature Museum: RetroFuture en Spacefarming.

• Eindhoven
• Museumgids
• Next Nature Museum
• toekomst