de franse nederlanden, kunst

NEXT Festival verzoent Vlaamse vernieuwingsdrang en Franse traditie

Sinds 2008 brengt het NEXT festival theater- en dansliefhebbers uit Noord-Frankrijk, Vlaanderen en Wallonië bij elkaar. In korte tijd is het erin geslaagd soms erg verschillende artistieke standpunten te bundelen en uit te groeien tot een van de meest vernieuwende festivals van Europa. Hoe ziet NEXT de toekomst? Didier Thibaut, al lang betrokken bij het festival, licht toe.

Twee weken voor de start van de dertiende editie van NEXT, in november 2020, moesten de Belgische en Franse schouwburgen dicht vanwege corona. De dertiende editie werd noodgedwongen afgelast. Laten we hopen dat de editie van 2021 een ware wedergeboorte wordt.

NEXT zag het licht dankzij de steun van het Europese programma voor grensoverschrijdende samenwerking Interreg IV, dat cultuurspelers uit Frankrijk, de Vlaamse Gemeenschap van België en de Federatie Wallonië-Brussel de kans biedt eendrachtig hun schouders onder projecten te zetten. Die grensoverschrijdende samenwerking bestond al een hele tijd op bilaterale basis. La Rose des vents, het nationaal theater van de metropool Rijsel, had zo gauw de Interreg-programma’s boven de doopvont waren gehouden banden aangeknoopt met het Maison de la culture van Doornik en in 2004 al een project met Schouwburg Kortrijk opgezet.

La Rose des vents speelde ook een bemiddelende rol in de oprichting van NEXT, dat door vier structuren wordt gedragen: Buda en de Schouwburg in Kortrijk, het Maison de la culture van Doornik, La Rose des vents zelf, en Espace Pasolini in Valenciennes, dat spoedig gezelschap kreeg van Phénix, het nationaal theater van Valenciennes.

Oorspronkelijk ging het inderdaad om een gezamenlijk artistiek project met een gemeenschappelijke krachtlijn en ambitie: NEXT inschakelen in het internationale netwerk van creatieve, experimentele dans-, theater- en performancefestivals, en een artistieke koers varen met voorrang aan nieuwe vormen van kruisbestuiving tussen genres en disciplines.

Zodoende brak NEXT met een zekere theatertraditie waarin de belangrijkste of zelfs enige betekenisdrager de poëtische tekst was die door de acteur wordt gedeclameerd en waarin de enscenering in dienst moest staan van de verstaanbaarheid van de tekst voor de toeschouwer. Door de hedendaagse ontwikkeling naar “postdramatisch theater”, zoals sommigen het noemen, is de tekst van zijn voetstuk gevallen – de theatrale, choreografische en performatieve voorstelling is een totale esthetische emotie die voor elke individuele toeschouwer betekenis heeft. Alle elementen waarop de voorstelling is gebouwd – lichaam, woord, dans, klank, beeld, decorontwerp – dragen bij tot die emotie en die betekenis…

Die nieuwe visies op wat een voorstelling is vormden een soort gemeenschappelijke artistieke grondslag, ondanks de institutionele verschillen tussen de partners, die elk hun eigen missies, hun eigen geschiedenis, artistieke traditie en cultuur (vooral inzake theater) en hun eigen beeld van de openheid van hun respectieve publiek hadden, wat soms tot levendige discussies leidde in het programmacomité dat instond voor een coherent aanbod.

Toch heeft NEXT die krachtlijn zo goed mogelijk weten aan te houden. In het spanningsveld tussen de Vlaamse radicale aanpak en Franse teksttheatertraditie, waar vooral de Waalse acteurs en programmaopstellers nog helemaal in zaten, en dankzij soms stevige discussies drong zich langzamerhand de noodzaak op van een compromisloze artistieke koers.

Het festivalprogramma mocht geen collage worden van de keuzes van de verschillende partners, maar moest één gemeenschappelijk voorstel belichamen waarin we een lans braken voor de “moderniteit” van de hedendaagse artistieke zoektocht.

Het belang van actuele dans en de présence van het lichaam in de nieuwe vormen speelden een sleutelrol in de ontwikkeling die de partners doormaakten. Bepalend was ook de overtuigde keuze voor internationale jonge creatie.

Enkele bijzonderheden

In enkele jaren tijd slaagt NEXT erin zich op de wereldkaart van het festivallandschap te zetten en wordt het geregeld op festivals te gast gevraagd. In 2015 werd NEXT door een internationale jury geselecteerd en kreeg het een EFFE-Award (Europe for festivals, Festivals for Europe) als een van de twaalf meest vernieuwendste festival (op een totaal van 760 Europese evenementen). Het heeft een uniek karakter dankzij de atypisch opgebouwde horizontale samenwerking tussen de belangrijkste partners en een twintigtal meewerkende culturele structuren in de Eurometropool Rijsel-Kortrijk-Doornik en de Regio Hauts-de-France.

Helaas bestaat er op dit moment geen Europees juridisch instrument om een transnationaal verband op te richten dat projecten zoals dat van NEXT kan beheren. Toch wisten de partners die het festival hebben opgericht een collectieve werking op poten te zetten die goeddeels steunt op hun menselijke en financiële inzet en die zowel programmatie, centraal ticketingsysteem, communicatie, ondertiteling, aanbreng en vervoer van publiek, financieel beheer, alle permanente teams van de verbonden structuren onder haar hoede heeft.

Gelukkig viel de keuze van meet af aan op een onvolprezen coördinator: Benoit Geers, destijds verbonden aan Buda, dat toen onder leiding stond van Franky Devos. Het succes van NEXT heeft veel te danken aan de vasthoudendheid, het talent, de organisatie- en bemiddelingsvaardigheden van Benoit Geers. Dat hij de spil is van NEXT is zacht uitgedrukt – hij bezielt en belichaamt het festival.

Ook bijzonder is dat NEXT aan weerszijden van de Frans-Belgische grens een twintigtal vaste cultuurpartners heeft weten samen te brengen die het publiek ontvangen, hun eigen publiek op verplaatsing aanbrengen en zo een echt weefsel creëren in de Eurometropool Rijsel-Kortrijk-Doornik en in de Regio Hauts-de-France. Daardoor is NEXT een echt politiek territoriumproject.

Overigens zag NEXT terzelfder tijd het licht als de Eurometropool Rijsel-Kortrijk-Doornik. Er mag dan geen institutionele band tussen beide bestaan, NEXT speelt ontegenzeglijk door zijn culturele activiteit een symbolische rol.

Probleem aan Waalse zijde

De oprichting van NEXT werd aanvankelijk gesteund door de financiering van de Europese Metropool Rijsel via La Rose des vents en door de financiering van Interreg France-Wallonie-Vlaanderen. Toen er in 2014 een einde kwam aan de Europese financieringen had dat meteen het einde van het avontuur kunnen betekenen. Toch kon het project blijven voortbestaan, door het vastberaden omarmen van het besluit van de Vlaamse Gemeenschap tot steun van NEXT gedurende vijf jaar (2017-2021) en door de latere aankondiging van de president van de Regio Hauts-de-France op het Festival van Avignon in 2017 dat NEXT werd erkend als een evenement van regionaal belang. Vandaag de dag steunt het festival juridisch op een Belgische vzw en op een Franse vereniging.

Helaas was het aan Waalse zijde een ander verhaal. Eind 2019 besloot de bestuursraad van het Doornikse Maison de la culture zich uit NEXT terug te trekken. Het Doornikse team had altijd al een zwakkere positie gehad door de Waalse onderfinanciering van het huis en worstelde bovendien met een onduidelijke afbakening van de missie om publieksvoorstellingen te brengen en aan socioculturele animatie te doen. De intrekking van de Europese financiering, zonder dat de Federatie Wallonië-Brussel voor compensatie zorgde, en de structurele zwakheden van het team gaven de doorslag bij de betreurenswaardige beslissing van het Maison de la culture.

De andere partners hopen dat het Maison de la culture van Doornik slechts tijdelijk wegblijft en zullen er alles aan doen om alle publieke partners aan de besprekingstafel te krijgen. De Waalse partnerships zijn momenteel makkelijk op één hand te tellen: Lessen, Péruwelz en Komen. Hoe is een grensoverschrijdende samenwerking denkbaar zonder de betrokkenheid van een belangrijke Picardisch-Waalse of Henegouwse structuur? Die onzekerheid weegt beslist op NEXT.

En toch bood NEXT in het afgelaste programma van de editie 2020 niet minder dan 38 verschillende voorstellingen aan, goed voor 81 opvoeringen op 24 plaatsen in 16 Vlaamse, Waalse en Franse steden. Van de 38 projecten waren er 19 buitenlandse producties (niet Frans en ook niet Belgisch) uit 16 verschillende landen. Daaronder waren er 7 wereldpremières en 7 nationale premières, en 17 festivalcoproducties; 25 pendelbussen reden rond in de streek.

Naast dit programma zet het festival zijn sensibiliserende en mediërende rol ten aanzien van het publiek voort; het ontwikkelt inclusieve vormen, workshops, ontmoetingen en debatten. Elk jaar worden vakmeetings georganiseerd en tijdens de gecancelde editie 2020 hadden een dertigtal Europese programmateurs elkaar dan ook in situ moeten ontmoeten. De ontmoeting werd een webmeeting. Elk jaar bedenkt het festival ook initiatieven in de marge van de programmatie.

Hoe ziet NEXT de toekomst?

Een strategische reflectie over de toekomst van het festival na de editie van 2021 dringt zich op. Maar heel wat parameters blijven nog onzeker. Komt er een politieke personeelswissel, gaan de organismen die NEXT subsidiëren nieuwe kanten uit? Zullen er zich wijzigingen voordoen in de directies en in de keuzes van de culturele structuren waaruit NEXT bestaat? Daaruit blijkt maar weer hoe belangrijk mensen en de visie van mensen zijn in alle cultuurprojecten.

Het culturele overheidsbeleid moet lering trekken uit de postcoronatijd. Kunnen we louter op voorschrijvende basis programma’s blijven aanbieden zonder rekening te houden met de verwachtingen en nieuwe praktijken van de toeschouwers en met de cultuurrechten van de burger? Hoe kunnen we bijsturen?

NEXT is een schitterend platform voor open grensoverschrijdende samenwerking. Maar welk lot zal het samenwerkingsakkoord tussen de Vlaamse Gemeenschap en de Regio Hauts-de-France zijn beschoren, en het niet van de grond komende samenwerkingsakkoord tussen de Waalse en de Vlaamse Gemeenschap? Welk politiek plan zal de Eurometropool en de grensoverschrijdende samenwerking tussen deze regio’s een nieuwe impuls geven? Welke rechtsvorm valt er te bedenken om NEXT autonomer te maken en meer dan ooit te laten uitgroeien tot een artistiek instrument ten dienste van vernieuwende burgerprojecten?

De toekomst van NEXT ligt overduidelijk in een nieuw gemeenschappelijk project met een sterkere maatschappelijke betrokkenheid, in de steun van de Federatie Wallonië-Brussel, die momenteel uitblijft. Kortom: in de vaste wil van de partners om een vervolg te breien aan het avontuur.

Website NEXT Festival

• Eurometropool Lille-Kortrijk-Tournai
• Next
• podiumkunsten
• Theater