kunst

Nederlandse fans Leon Verdonschot, Rick de Leeuw en Aafke Romeijn over Luc De Vos: ‘Hij was antiheld én podiumheld ineen’

Op 29 november is het tien jaar geleden dat Luc De Vos overleed. In Vlaanderen is de schrijver en zanger van Gorki een volksheld, in Nederland schopte hij het nooit verder dan ondergewaardeerde cultfiguur. Hoe komt dat? Drie Nederlandse fans blikken terug. ‘Luc was geen makkelijk te begrijpen jongen.’

Het blijft opmerkelijk dat net een Nederlander, met name journalist, presentator en auteur Leon Verdonschot, de biografie VOS. Het leven van Luc De Vos (2017) schreef. Hij nam die taak op zich toen bleek dat geen Vlaming het deed en omdat hij een grote fascinatie had voor de figuur uit Gent. “Voor mij is Luc de beste Nederlandstalige tekstschrijver ooit”, zegt Verdonschot die overigens, afkomstig uit Nederlands-Limburg, als “een halve Vlaming” mag gelden. “Neem nu mijn favoriete Gorki-nummer ‘Zal ik het ooit begrijpen’, met de passage: ‘De tijd die vloog voorbij / En voor hij het wist / Was hij allang weer verdwenen’. Alleen Luc De Vos kon het wonder en de tragiek van het leven zo kernachtig in poëzie vatten.”

De biograaf bestempelt De Vos verder als een geweldige, unieke podiumpersoonlijkheid. “Hij was de antiheld en de podiumheld ineen. Zoveel bravoure en humor, en tegelijk zoveel eerlijkheid. Luc hóórde op een podium, hij hoefde niemand te spelen, alleen maar Luc De Vos zijn.”

Toen de Gorki-frontman nog leefde, schreef Verdonschot lovende recensies en hengelde hij regelmatig naar interviews. “Ik heb zelfs een jaar lang een ‘Gorki-verbod’-gekregen bij het weekblad Nieuwe Revu”, lacht hij. “Omdat ik te vaak over de band en over Luc schreef, en ieder album vijf sterren gaf, wat ik nog steeds volstrekt terecht vind. De ontmoetingen met Luc koester ik, al waren ze ook een beetje ongemakkelijk. Omdat hij nou eenmaal een mate van ongemak had in de sociale omgang, een ongemak dat op het podium juist helemaal weg leek te vallen, vandaar ook dat het zo’n genot was hem daar te zien staan.”

Ook zanger en schrijver Rick de Leeuw zal zich de contacten met Luc De Vos lang heugen. Het eerste rendez-vous in Oostrozebeke dateert van eind jaren 80. Gorky, toen nog met een “y”, speelde er in het voorprogramma van De Leeuws toenmalige band Tröckener Kecks. Wat was zijn eerste indruk? “Wat een bijzondere figuur! Al deed Luc er geen enkele moeite voor om zo over te komen, in zijn hoofd was hij al de rockster die hij pas later zou worden. Hij zag er heel casual en gewoontjes uit, maar dat contrasteerde met de manier waarop hij zich op het podium presenteerde. Ik was zeker ook gecharmeerd door het vertelperspectief dat hij hanteerde, door de manier waarop hij de taal kneedde in zijn songs. Zijn teksten waren heel anders dan wat in de Nederlandstalige muziek tot dan toe gebruikelijk was.”

In VOS, het boek van Verdonschot, stelt De Leeuw dat de Gorki-zanger zichzelf op een kwetsbare manier volstrekt onkwetsbaar maakte. Hij leek zijn openheid als een soort dekmantel te gebruiken. “Dat spelletje beheerste hij tot in de perfectie”, meent De Leeuw. “De schijnbare achteloosheid waarmee hij op het podium een persona neerzette, was heel slim bekeken, maar maakte wel dat zijn band naar Nederlandse maatstaven onbegrijpelijk was. Toen we hen meenamen op tournee door Nederland werd Gorki best sympathiek bevonden – in elke zaal waren er wel twee of drie toeschouwers die het écht geweldig vonden. Maar de charmante loser die tegen beter weten in de harten van de mensen verovert, was een stijlfiguur die in Nederland op minder waardering kon rekenen dan in Vlaanderen.”

Was De Vos dan te verwarrend voor de noorderburen? “Ja, Luc was geen makkelijk te begrijpen jongen. De gelaagdheid waar je doorheen moest, was er voor de meeste Nederlanders te veel aan. Zij willen zo iemand graag doorgronden, terwijl dat in het geval van Luc misschien wel onmogelijk was. Analyseren hoe hij nu precies in elkaar zat, dan was nu net iets wat je bij Luc beter níét kon doen.”

Sfeer van fatalisme

Gorki werd zelden op de Nederlandse radio gedraaid. Zangeres Aafke Romeijn woonde gelukkig in het zuiden van Nederland, in Brabant. “Daardoor kon ik op mijn slaapkamer nog net Studio Brussel ontvangen. Daar luisterde ik vaak naar, omdat ik vond dat er toen in België interessantere alternatieve muziek werd gemaakt dan in Nederland. Het moet dus op die zender geweest zijn dat ik voor het eerst de Gorki-klassieker ‘Mia’ hoorde. Ik hield in die tijd lijstjes bij van toffe bands die ik ontdekte. Vervolgens downloadde ik er MP3’s van om die op cd’s te zetten en met klasgenoten te delen. Daar stonden voornamelijk Engelstalige gitaarbandjes op, maar ook Gorki en Spinvis. Dat was de eerste Nederlandstalige muziek die ik hoorde die niet mainstream was.”

Later, toen Spotify in de plaats kwam van het downloaden, plaatste Aafke Romeijn al snel ‘Wie zal er voor de kinderen zorgen’ in haar afspeellijst. Ze zette het nummer op repeat. “Naar mijn smaak is dat de beste Gorki-song. Het ademt een sfeer van fatalisme. Luc lijkt in de tekst al bezig te zijn met de dood en zijn nalatenschap. De gelatenheid van de zang in combinatie met een goed hard gitaargeluid emotioneerde mij heel erg. ‘We zijn zo jong’, het nummer dat ik zopas coverde voor het hommage-album VOS, heeft ook die pakkende sfeer.”

Luc De Vos heeft Aafke Romeijn zeker beïnvloed, getuige daarvan een nummer als ‘Godzilla’. “Hij deed me inzien dat je in je eigen taal kan schrijven zonder dat het meteen melodramatisch wordt. Toen ik in de jaren 90 opgroeide, associeerde ik Nederlandstalige muziek nog met charmezangers. Om die reden begon ik ook in het Engels te zingen, tot ik ontdekte dat ik veel liever in mijn moedertaal schrijf. Dankzij Gorki ben ik gaan beseffen dat je het Nederlands kan gebruiken en tóch serieus genomen kan worden.”

De songteksten van De Vos hebben een mysterieus randje. Zelf zet Aafke Romeijn ook graag al een keer de luisteraar op het verkeerde been. “Waar ik bang voor was, was dat ik snel in het kleinkunstidioom terecht zou komen: dat je een verhaal zou vertellen waar bijna toevallig nog muziek onder zit. Gorki en Spinvis toonden dat het geen noodzaak is om een verhaaltje te vertellen. Je kunt ook een web van beelden weven dat interessant is voor de luisteraar. Ik let erop dat het tekstueel niet té expliciet of eenduidig wordt.”

Voor kaas en karnemelk

Het is Leon Verdonschot nooit duidelijk geworden waarom Gorki er niet in slaagde in Nederland door te breken. “Clubs als Paradiso, Tivoli, Doornroosje, Mezz en Muziekgieterij: dat waren de zalen waar de band voor voldoende mensen kon spelen. Daarbuiten niet. Op grote Nederlandse festivals heeft Gorki nooit gestaan. Luc heeft het lang geambieerd, doorbreken in Nederland, maar op een gegeven moment heeft hij het opgegeven om, zoals hij het zelf verwoordde, voor een broodje kaas en een kan met karnemelk naar Groningen af te reizen om daar te spelen voor dertig man en een paardenkop.”

Zelfs toen Gorki met een Nederlandse producer, Attie Bauw, in zee ging voor het album Ik ben aanwezig, wilde het niet lukken. Zoals gezegd weigerde de Nederlandse radio – volgens Rick de Leeuw “een moeilijk in te nemen bastion” – alvast om een handje toe te steken. Je kunt je de vraag stellen of de entourage van de band letterlijk genoeg geïnvesteerd heeft om voet aan wal te krijgen in het buurland. Al begrijpt Aafke Romeijn dat de mogelijkheden om te investeren ook wel begrensd zijn. “In Nederland zijn de gages voor artiesten extreem laag. Omdat toeren ook geld kost, verdien je er zeker in het begin dus vrijwel niets aan. Heb je dat er wel voor over?”

Nederlandse uitgever

Gek genoeg vond Luc De Vos met zijn boeken wel onderdak in een Nederlands huis. Aafke Romeijn, die zelf ook een muziekcarrière combineert met een bestaan als auteur, beschouwt de literatuur en de muziekwereld als twee parallelle universums die naast elkaar bestaan. “De literaire wereld is heel erg op Amsterdam gericht, zelfs als je in België woont. En als je in de Lage Landen complexere muziek maakt, kom je al snel bij Vlaamse zenders als Studio Brussel, Willy en Radio 1 terecht. Dat soort stations bestaat gewoon niet in Nederland.”

Dat De Vos een stek kreeg bij de Nederlandse uitgeverij Atlas Contact is onrechtstreeks wel aan een Vlaming te danken. “Het was wetenschapsjournalist Dirk Draulans die uitgever Emile Brugman attendeerde op het schrijftalent van Luc, die in eigen land verbijsterend genoeg was afgewezen door een uitgever”, vertelt Leon Verdonschot. “Brugman vond het werk van Luc weemoedig en ontroerend maar ook humoristisch, en wilde het met veel plezier uitgeven. En dat is hij altijd blijven doen.”

Dus, hoe keek men finaal naar het talent van Luc De Vos in Nederland? “Men bekeek hem vooral níét”, concludeert Verdonschot. “En dat was heel anders dan in Vlaanderen, waar hij tot de culturele canon behoort. Als zanger, schrijver en televisiepersoonlijkheid. Bij ons in Nederland was hij bekend als geen van die drie.”

Het hommage-album VOS, met interpretaties door vrouwelijke artiesten (o.m. Aafke Romeijn, Maria Iskariot, Eden, ILA, Meskerem Mees, Emma Bale, Elisa Waut, Lady Linn) is uit bij Moskito. Dezelfde artiesten spelen ook op het VOS-concert op 5 december in de Lotto Arena, Antwerpen.

Zopas verscheen bij Lebowski Publishers een luxe-editie van het VOS-boek van Leon Verdonschot.

• Aafke Romeijn
• Gorki
• Leon Verdonschot
• Luc De Vos
• Rick de Leeuw