Met azijn vang je geen vliegen

Het Vlaamse literaire tijdschrift Deus Ex Machina vraagt zich af welke plaats literatuur nog mag ambiëren binnen het onderwijs, en haalt de banden aan tussen de cultuursector, de academische literatuurwetenschap en dat onderwijs.

“Dit is geen zoveelste klaagzang”, schrijft recensente en cultuurjournaliste Virginie Platteau in nummer 169 van Deus Ex Machina. Daarin vormt literatuuronderwijs het centrale thema. Een logische keuze, want zowel het schoolvak en de studie Nederlands in het algemeen als de rol van leesvaardigheid, literatuur en leesplezier daarbinnen zijn niet uit de actualiteit weg te branden. De PISA- en PIRLS-studies wijzen nadrukkelijk op de tanende leesvaardigheid en het dalende leesplezier van scholieren, steeds minder studenten starten met een opleiding Nederlands in het hoger onderwijs, en met de sterkere klemtoon op “eenentwintigste-eeuwse vaardigheden” lijkt ook het relatieve belang van wiskunde, wetenschappen, economie en technologie steeds groter te worden.

De inschatting dat het soortelijk gewicht van taal en literatuur in ons onderwijssysteem daardoor almaar daalt, noopte de redactie van Deus Ex Machina dus tot een themanummer, met als centrale vraag: welke plaats mag literatuur nog ambiëren binnen ons onderwijs? Het is lovenswaardig dat ook een literair tijdschrift zich daarover op een heldere, (zelf)kritische en constructieve manier wil uitspreken, en dat de banden tussen de cultuursector, de academische literatuurwetenschap en het onderwijs nauwer worden aangehaald. Alleen: die eerdere bewering dat dit themanummer geen klaagzang zou worden, blijkt in de praktijk niet helemaal op te gaan.

In verschillende bijdragen wordt vooral resoluut de aanval ingezet op het onderwijs waarmee men net de relatie wilde verbeteren. Stefan Hertmans kan zijn ergernis bijvoorbeeld amper verbergen wanneer hij schrijft over de inspanningen van leraren om aan te sluiten bij de leefwereld en interesses van hun leerlingen – “de wanhoop van de goedbedoelende leerkracht is afgrondelijk”, besluit hij. Een ex-leerkracht die in een andere bijdrage aan het woord komt pleit voor meer onderlegde en gemotiveerde leerkrachten, want nu “mag bij wijze van spreken een hond met een hoed op lesgeven”.

Die wat zurige ondertoon wordt in diverse bijdragen iets te gemakkelijk doorspekt met oneliners en platitudes die vaak te horen en te lezen zijn, maar zelden onderbouwd worden. Denk bijvoorbeeld aan het afwijzen van “pretpedagogie” (de werkvorm is belangrijker dan de inhoud) of aan het in de ban doen van vaardigheden, ten voordele van een degelijke basiskennis en ruimte om te excelleren.