kunst recensie

‘Meester’ Jef Geys bracht kunst naar zijn klas en vice versa

Een tentoonstelling en boekpublicatie zoomen in op hoe kunstenaar Jef Geys zijn ervaringen als leerkracht plastische opvoeding verwerkte in zijn artistieke oeuvre, en omgekeerd. Die wisselwerking maakte de Kempenaar volstrekt uniek.

Nauwelijks kun je dichter komen bij Jef Geys (1934-2018) dan met het pas verschenen boek De school van Jef Geys en de bijbehorende expositie in het Hasseltse Z33. Ze focussen beide op het werk dat de Kempische kunstenaar maakte in de periode van 1963 tot 1989, toen Geys leraar plastische opvoeding was. Want ook na zijn bijna dertigjarige carrière aan de Rijksmiddelbare school in Balen zou de schooltijd voor Geys de belangrijkste artistieke inspiratiebron blijven.

Voor de tentoonstelling koos curator Luk Lambrecht ervoor het materiaal te exposeren in een zaal die lijkt op een uitgestrekt klaslokaal – een passend decor. Minstens even groot is de verdienste van de samenstellers van het boek. Schrijver Koen Peeters, kunsthistoricus en dichter Bart Janssen en fotograaf Jef Van Eynde benaderen het moeilijk te omvatten oeuvre van Geys niet op een academische manier. Liever kiezen ze ervoor om zijn leven als leerkracht te documenteren via onbevangen gesprekken met tientallen getuigen.

Niet iedereen hemelt de kunstenaar op. Sommigen klinken verontwaardigd om wat Geys allemaal kunst durfde te noemen, zoals rondrijden met bloemkolen op de achterbank, soep uitdelen of in de Antwerpse galerie Kontakt zelfgebakken brood verkopen in de vorm van een hart. Ook over De Schildwacht, een bronzen beeld dat voor een fikse som aangekocht werd door de gemeente Balen en een plaats kreeg op de Markt, zijn de commentaren niet eensluidend positief.

Toch zijn er ook heel wat mensen bij wie Jef Geys – ook al was hij een veeleer gesloten figuur – dankbare, respectvolle herinneringen oproept. Zij koesteren heel wat documenten, attenties en souvenirs die met de kunstenaar te maken hebben. De speurtocht van de auteurs van het boek levert een oprecht en coherent beeld op van de praktijk van meester Geys, dat bijzonder relevant is om zijn oeuvre beter te begrijpen.

Osmose

De belangrijkste vaststelling is zonder twijfel dat het onmogelijk is om een duidelijke scheiding te maken tussen de leerkracht Geys en de kunstenaar Geys. Tussen zijn beide praktijken bestond een osmotische relatie. De leerkracht bracht kunst in de klas, en tegelijk kwamen opdrachten en zaken uit de school in zijn artistieke circuit terecht.

In zijn klas exposeerde Geys geen reproducties maar echte kunst, zoals een origineel doorkerfd werk uit de Concetto Spaziale-reeks van de Argentijns-Italiaanse avant-gardist Lucio Fontana. Voor die reeks maakte Fontana schildersdoeken waarin hij met een mes een snee aanbracht. In 1969 bezocht Geys met zijn leerlingen de expositie Musée d’Art Moderne, Département des Aigles van Marcel Broodthaers in Antwerpen. Broodthaers zelf gaf de leerlingen uitleg bij zijn werk. De expositie zou later legendarisch worden.

Een huzarenstukje was de tentoonstelling die Geys in mei 1984 organiseerde in het schoolgebouw. Geys stelde er een zestigtal werken tentoon uit de collectie van het Museum van Hedendaagse Kunst in Gent, de voorloper van het SMAK. Jan Hoet, toenmalig directeur van het MHK, gaf graag zijn medewerking. Geys leidde zijn leerlingen op om bezoekers door de tentoonstelling te gidsen.

Omgekeerd kwamen projecten uit de school op de oeuvrelijst van Geys te staan. Dat was bijvoorbeeld het geval met de wereldkaart die hij samen met zijn leerlingen op de speelplaats in Balen schilderde. Het was een suggestie van de politiek geëngageerde collega Jef Sleeckx, die leerlingen spelenderwijs inzichten wilde bijbrengen over de internationale actualiteit.

In 2002 hernam Geys in Brugge de speelplaatskaart, mét de lijnmarkeringen van sportvelden. In Z33 is van deze kaart – in samenspraak met Jef Sleeckx – ook een interpretatie te zien en net als in 1968 in Balen staat er een paneel met een wereldkaart waarop dagelijks actuele krantenartikels worden gehangen.

Voorkennis

Om de mooi vormgegeven expositie in Z33 ten volle te appreciëren, is een minimale kennis van Jef Geys en zijn thema’s vereist, zoals de weerkerende !Vrouwenvragen?, de Gevoelsspeeldoos, de tekencursus ABC Ecole de Paris, het Kleurboek voor volwassenen, zijn Stabas (Roemeens voor “staf”) en de film die op de Documenta 11-tentoonstelling (2002) in Kassel te zien was.

Voor wie het allemaal nieuw klinkt, vormt de video met journalist Karl van den Broeck tegen de zwarte wand – die verwijst naar de achterwand in het klaslokaal van Geys – een rake introductie. Als zoon van schrijver Walter van den Broeck, die ten tijde van de staking bij Veille Montagne (1971) collega van Jef Geys was in de Rijksmiddelbareschool, zag Karl de kunstenaar vroeger geregeld thuis over de vloer komen.

In de periode van de staking, die Walter van den Broeck inspireerde om Groenten uit Balen te schrijven, schilderde Geys spandoeken voor zijn geëngageerde collega Sleeckx. De boodschap luidde: “Tien frank voor iedereen”. Later zou Geys zeggen dat die spandoeken de belangrijkste werken waren die hij ooit had geschilderd. Ook deze quote staat te lezen op zwarte wand in Z33.

Blijft de vraag of de titel van de expositie – Jef Geys maakt school – vandaag overeind blijft. Wie zich verdiept in het boek moet besluiten dat Geys, die nooit echt een klassieke les gaf, dertig jaar lang zijn stempel heeft gedrukt op de Rijksmiddelbareschool in Balen. Op zijn manier gaf hij de school mee vorm.

Maar in kunsthistorisch perspectief kun je moeilijk zeggen dat Geys school heeft gemaakt. Hij blijft een uniek fenomeen, niet alleen in de Belgische maar ook in de internationale kunstwereld, ook al is hij altijd iemand van Balen gebleven.

De tentoonstelling Jef Geys maakt school is nog tot 18 februari te zien in Z33. Aansluitend verscheen het boek De school van Jef Geys, uitgegeven door MER, Borgerhoff & Lamberigts.

• Jef Geys
• Z33