de franse nederlanden, kunst

Matisse is terug thuis, in het Noorden

Op 31 december 1869 werd in het noorden van Frankrijk, in het stadje Le Cateau-Cambrésis, Henri Matisse geboren. Naar aanleiding van deze 150^e verjaardag opent op zaterdag 9 november 2019 in het naar hem genoemde museum in zijn geboortestad : “Devenir Matisse. ‘…ce que les maîtres ont de meilleur’“.

Henri Matisse was de zoon van een graanhandelaar uit het naburige Bohain-en-Vermandois. Lang heeft hij niet in Le Cateau verbleven, maar zijn grootouders woonden er wel. In 1891 trok de jonge Matisse naar Paris om er rechten te gaan studeren. Maar door gezondheidsproblemen maakte hij die studies niet af en kwam hij voor korte tijd terug naar het noorden. Tijdens die periode van ziekte ging hij zich voor de schilderkunst interesseren en later volgde hij verschillende opleidingen aan academies of in de ateliers van bekende kunstenaars, zoals Gustave Moreau. Tot 1914 kwam Matisse nog regelmatig naar zijn geboortestreek, maar daarna verbleef hij voornamelijk in het zuiden. Hij overleed in 1954 in Nice.

Henri Matisse is echter nooit zijn geboortestreek vergeten. In 1951 kreeg hij bezoek van een delegatie uit Le Cateau-Cambrésis. Ze hadden daar het plan opgevat om een museum voor moderne kunst op te richten als hulde aan de kunstenaar. Matisse aanvaardde niet alleen het voorstel, maar hij werkte er ook intens aan mee. Hij tekende zelf de inrichting van het museum uit en schonk een aantal werken: 2 grote schilderijen, 5 beelden, 27 etsen, 35 tekeningen, een tapijt, beschilderde stoffen en 10 door hem geïllustreerde boeken. Het museum werd geopend op 8 november 1952 in afwezigheid van de kunstenaar die te oud was om nog te reizen. Hij liet wel een tekst voorlezen waarin hij terugkijkt op zijn jeugd en zijn werk.

Het Musée Matisse in Le Cateau-Cambrésis was oorspronkelijk in enkele lokalen van het stadhuis gevestigd, maar verhuisde in 1982 naar het Palais Fénélon, de vroegere residentie van de prinsbisschoppen van Kamerijk (Cambrai). De collectie werd nog uitgebreid en er werd ook werk van andere kunstenaars uit het noorden aan toegevoegd, met name dat van Auguste Herbin, Marcel Gromaire en Geneviève Claisse. Begin deze eeuw ontving het museum ook nog een uitzonderlijke schenking van kunstenaarsboeken en kunstwerken van de uitgeverij Tériade. Ook de kleine, door Matisse en andere tijdgenoten versierde eetkamer van de uitgever werd overgebracht naar Le Cateau-Cambrésis. Het museum bezit ook een interessante reeks foto’s die de bekende fotograaf Cartier-Bresson van Matisse maakte.

In dit Musée Matisse, dat nu onder het bestuur van het département du Nord valt, kan men vanaf 9 november 2019 tot 9 februari 2020 de tentoonstelling “Devenir Matisse” bezoeken. Deze expositie bevat 250 werken van Matisse zelf, waaronder 10 schilderijen die nog nooit werden getoond. Daarnaast zijn er nog 50 kunstwerken van belangrijke kunstenaars die Matisse geïnspireerd hebben. Zo zijn er o.a. werken van Rembrandt, De la Tour, Goya, Van Gogh, Cézanne, Renoir, Gauguin, Monet, Picasso, Evenepoel, enz. Daarvoor heeft het Musée Matisse samengewerkt met belangrijke musea uit de hele wereld. Het zwaartepunt ligt op zijn beginperiode: zijn ontdekking van de schilderkunst, zijn opleiding aan academies tot de sluiting van zijn eigen academie waar hij tot in 1911 lesgaf.

De expositie is verdeeld over vijf thema’s. Het eerste belicht zijn opleiding en de invloed van zijn geboortestreek op zijn werk. Matisse kwam uit een familie die al heel lang actief was in de textielsector en je ziet hoe de vormen en kleuren uit die wereld hem hebben beïnvloed. Een tweede afdeling behandelt zijn opleiding in Parijs en hoe hij vaak van leermeester veranderde. In 1952 schonk hij een tekening van een naakt aan het museum die hij maakte als toelatingsproef om als student te kunnen starten aan de Academie voor Schone kunsten van Parijs. De tekening en de kunstenaar werden geweigerd. Het derde deel van de expositie toont de invloed die Matisse onderging door in musea het werk van grote meesters te gaan bekijken en te kopiëren. Je ziet in de tentoonstelling naast het originele schilderij de interpretatie ervan door Matisse. In deze sectie wordt vooral de invloed van Goya belicht waarvan Matisse werk zag in het Palais des Beaux-Arts in Rijsel.

In de vierde sectie betreden we het atelier van de meester en zien we dat hij van bij het begin een aantal objecten verzamelde die hij telkens opnieuw bleef gebruiken. Ook de belangrijke rol van de fotografie komt hier aan bod. Tot slot gaat in de vijfde sectie alle aandacht naar de leraar Matisse. Van 1908 tot 1911 leidde hij zijn eigen academie in Parijs.

Henri Matisse wordt vooral gezien als een artiest van het zuiden in wiens werk kleur een erg grote rol speelde. Deze expositie toont dat ook zijn geboortestreek hem van bij het begin van zijn carrière blijvend heeft geïnspireerd.

Speciaal voor deze verjaardag en bijhorende tentoonstelling kreeg het Museum in Le Cateau-Cambrésis een heel bijzondere attentie. Twee Duitse verzamelaars kochten in Zwitserland de tekening “La femme accoudée” en gaven die prompt cadeau aan het museum. Een mooi verjaardagsgeschenk voor alle Matisseliefhebbers, en dat zijn er veel.

• 150e verjaardag
• Devenir Matisse
• Henri Matisse
• Le Cateau-Cambrésis