kunst

Mario Sergio Alvarez vertelt visuele verhalen over migratie

De in Cuba geboren kunstenaar Mario Sergio Alvarez (1993) maakt kunst over migratie, aan de hand van planten, dieren, en brieven van zijn schoonmoeder. Als er zoveel anderen hun vaderland hebben verlaten, waarom zou je dan alleen je eigen verhaal vertellen?

Het filmmateriaal is duidelijk afkomstig van privé-opnames, en wordt afgespeeld op zo’n groot formaat dat de videobandsneeuw monumentale afmetingen krijgt. Ondertussen leest een vrouw een brief voor aan haar kinderen, waarom ze ervoor heeft gekozen te emigreren.

De korte film voelt heel intiem, alsof je een inkijkje krijgt in iemands leven. De video is te zien in Post (Arnhem), waar Mario Sergio Alvarez op dat moment een solo-expositie heeft, Cabinets of Presence (mei-juli 2024). De korte film oogt heel anders dan de kunst waardoor ik Alvarez leerde kennen: namelijk zijn kastjes, die op de achterkant beschilderd zijn met slapende dieren (The Farm, 2022-2023). Die nemen ook de meeste ruimte in beslag in Post, mede waardoor deze video, 9 Pages from a Letter (2024), op het eerste oog niet binnen het geheel lijkt te passen. Zou het toch niet een kunstwerk van iemand anders zijn? Maar hoe langer je naar de film kijkt, hoe beter de puzzelstukjes in elkaar vallen.

Ook een vlek is een verhaal

Een verhaal over immigratie: Mario Sergio Alvarez kwam in 2019 naar Nederland en greep zijn kansen aan om hier zijn (artistieke) bestaan opnieuw op te bouwen. Tegelijkertijd is hij altijd internationaal georiënteerd gebleven. Inmiddels staan er behalve (groeps)tentoonstellingen en residenties in Nederland ook projecten op zijn naam in Chicago, Lyon en Havana. En hij geeft ook schilderles aan jonge vluchtelingen. Zij leren zich zo uit te drukken, juist in de periode dat ze aan Nederland en de nieuwe taal moeten wennen.

Zelf groeide hij op in een familie van vakmensen en kunstenaars. Op zijn twaalfde volgde hij tekenlessen bij een bekende tekenaar die animaties maakte voor Cubaanse televisieprogramma’s. De leerlingen mochten hem daar weleens mee helpen. Het was al met al logisch voor Alvarez om naar de kunstacademie te gaan. Hij richtte hij zich op het schilderen; een vorm die hem vertrouwd was door zijn familie. Vervolgens ontdekte hij nieuwe media en vond hij zichzelf opnieuw uit, door animaties en korte video’s te maken.

Alvarez vertelt dat hij zichzelf nog steeds als filmmaker ziet, maar toen hij Cuba had verlaten, beschikte hij niet langer over het netwerk en de financiële middelen voor de productie. Eenmaal in Nederland begon hij weer te schilderen, maar dan op onverwachte dragers: geen canvas, maar gebruikte kastjes en hout van gesloopte keukens. Hij heeft een voorkeur voor objecten en materialen die al een leven achter zich hebben. Een vieze plek verdoezelt hij niet, want daar is ongetwijfeld een verhaal aan verbonden. Die oneffenheid krijgt vervolgens een plaats in de voorstelling.

Haal de kasten leeg

Die benadering is onder meer te zien in The Farm. Er zit een soort dubbel kijkplezier in die tentoonstelling: enerzijds zijn er die aandoenlijke dieren, die meestal vredig lijken te dromen – waarover eigenlijk? Anderzijds is het geweldig om al die verschillende kastjes te zien: de textuur van hun materialen, die vaak door de verf heen schemert, de ornamenten, en vaak ook gewoon een stukje herkenning. Er zit altijd wel een object bij dat herinneringen oproept aan je ouderlijk huis of de woning van familie of vrienden; dat je een gevoel van thuis-zijn geeft, of op zijn minst van vertrouwdheid. Toch is er iets niet helemaal in de haak. De kasten zijn bijvoorbeeld allemaal leeg. Bij wie thuis is dat zo?

Een ander verhaal over migratie: Alvarez vertelt dat dit soort lege kastjes bekende taferelen zijn in Cuba. Je moet je voorstellen: niemand vertelt alvast zijn of haar naasten over de aanstaande migratie. Pas toen zijn tante in Miami arriveerde, belde ze de achterblijvers op het eiland. Zij moesten snel alle bruikbare spullen uit haar huis halen, want als de politie erachter kwam dat de bewoner vertrokken was, zouden woning en inboedel naar de overheid gaan.

Het is een van de verhalen over Cuba die je zelden tot nooit hoort, merkt Alvarez op. Dat doet eraan denken dat je, heel atypisch, de achterkant van de kastjes van The Farm ziet, die normaliter tegen de muur staan. Sterker nog: daar gaat je eerste aandacht naar uit, door de aantrekkelijke beschilderingen. De slapende dieren staan symbool voor Alvarez’ generatie, die voor het overgrote deel geëmigreerd is. De socialistische droom is uiteengespat en een levensvatbaar alternatief komt maar niet van de grond. In Cuba zelf staat ook daarom alle vooruitgang zo goed als stil.

Wakker worden met koude voeten

Alvarez wil niet te letterlijk werk over zichzelf maken. Als er al een zelfportret in zijn oeuvre is aan te wijzen, dan is dat wellicht De grenzen van mijn landschap (2022): een modulaire, houten vloersculptuur. De totale afmetingen zijn gebaseerd op zijn vroegere kamer in Cuba. Hij vertelt dat het kunstwerk begon met een ogenschijnlijk klein ongemak: ‘s ochtends wakker worden en merken dat de vloer koud is. Hij miste de warme voeten die hij in zijn vaderland had, maar het was niet anders: hij moest leren om zich aan te passen. Automatisch moet ik denken aan alle keren dat ik in een hotelbed wakker werd of op de bank van een vriend, en ik even niet meer wist waar ik was. Hoe moet het zijn om dat gevoel regelmatig te hebben, al vier jaar lang? Als de installatie ergens wordt tentoongesteld, legt Alvarez de afzonderlijke vierkanten telkens neer in een nieuwe formatie. Verhalen kun je immers steeds op andere manieren vertellen.

Alvarez’ eigen reis is bovendien slechts een van de vele voorbeelden van mensen die hun vaderland hebben verlaten. Het eerder genoemde 9 Pages from a Letter gaat over de ervaringen van zijn schoonmoeder. Het idee is dat hij meerdere van zulke video’s wil maken, om anderen de beweegredenen achter hun reis te laten vertellen. Weer een ander kunstwerk, De tuin (2021), gaat zelfs niet eens over mensen, maar over planten die de grens zijn overgestoken.

Op hout dat hij overhield aan zijn eerste baan in zijn nieuwe land – keukens demonteren – schilderde Alvarez planten die door de Nederlandse overheid aangemerkt zijn als exoot. De zevenentwintig panelen, van verschillende afmetingen, kunnen in verschillende constellaties getoond worden. Wanneer ze allemaal bij elkaar zijn, ontstaat er een behoorlijk chaotische tuin, waarin afzonderlijke planten moeilijk van elkaar onderscheiden kunnen worden – of zou je kunnen zeggen dat ze allemaal samenleven?

Licht brengen of afpakken

De planten van De tuin werden door de overheid verdeeld over invasieve en niet-invasieve soorten: respectievelijk potentieel gevaarlijke en juist onschuldige flora. Je moet er toch niet aan denken dat zo’n onderscheid gemaakt wordt tussen mensen? Of wacht, dat is precies wat veel politici steeds vaker en steeds openlijker doen.

Cabinets of Presence werd geopend nadat de anti-immigratiepartij PVV een monsterzege behaalde tijdens de Nederlandse verkiezingen. Alvarez leerde daardoor een andere kant van zijn nieuwe land zien: geen progressieve openheid, maar gesloten conservatisme. Hij vertelt over een serie kunstwerken die ook in Post te zien zijn: lampen onder de veelzeggende titel Parasito (2024), die niet op zichzelf kunnen staan. Soms worden de schilderingen van The Farm hierdoor fraai belicht.

Op andere momenten zijn de parasieten eerder een stoorzender. Hoe zouden Nederlanders naar hem kijken, vraagt Alvarez zich hardop af: als iemand die het licht met zich meebrengt of juist afpakt? Dat verhalen op andere manieren verteld kunnen worden, kan natuurlijk een geruststelling zijn, maar er is helaas nooit zekerheid dat dat ook altijd een fijn verhaal wordt.

mariosergioalvarez.com

• Mario Sergio Alvarez
• migratie
• Schilderkunst
• videokunst