Marcel Gromaire: de elegantie van de kracht

Marcel Gromaire is voor veel kunstkenners een nobele onbekende. Toch wijdt ‘La Piscine’ in Roubaix een tentoonstelling aan deze Noord-Franse schilder. Het is moeilijk hem in een vakje te plaatsen. Is hij een expressionist? Nee, of toch? Een kubist? Niet echt. Een futurist? Al helemaal niet. Wat is hij dan wel en waarom loont het de moeite om deze retrospectieve te bezoeken?

Marcel Gromaire werd geboren in 1892 in Noyelles-sur-Sambre, een dorpje tussen Le Cateau-Cambrésis en Maubeuge, maar het Parijse leven trok hem al snel aan. Als puber bracht hij veel tijd door in de ateliers van de kunstenaars uit Montparnasse. Zijn academische studies gaf hij snel op om zich volledig op schilderkunst te concentreren. Hij werd beïnvloed door Cézanne, die op zijn beurt ook al het buitenbeentje van de impressionisten was. De jonge Gromaire schilderde vooral zeer grafisch en zijn onderwerpen waren typisch voor het fauvisme.

Naar een volwassen uniek ‘isme’

Een langzaam rijpingsproces als mens en kunstenaar kende Gromaire niet. Bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog werd hij gemobiliseerd en hij overleefde zes jaar in het leger. Aan de Somme werd hij gewond. Daar, te midden van alle miserie, leerde hij het echte leven kennen. Zijn beperkte leefwereld breidde zich uit over alle sociale klassen en hij werd na de oorlog dan ook een echte antifascist en antikolonialist. Deze overtuigingen vertaalde hij later in twee van zijn meesterwerken: ‘La guerre’ en ‘L’abolition de l’esclavage’.

Zijn krachtige penseellijnen en geometrische opbouw onderstreepten zijn overtuigingen als humanist. Expressief, eenvoudig en met een zeer vage zweem van kubisme om zo het essentiële te benadrukken.

Zijn massieve figuren zijn duidelijk geordend, sculpturaal en vaak weinig verhullend. Het zijn bijna standbeelden die het doek overheersen. Alle details zijn weggevaagd en het is vooral de belichting en het beperkte kleurenpalet die de sociale archetypes die hij creëert, doen ontstaan. Deze zijn typisch voor het interbellum: arbeiders, straattaferelen, drinkers, sporters, feestvierders, vakantietaferelen. Kortom: het klein genot, het gewone leven, de realiteit van de mens in zijn dagelijkse bestaan, beïnvloed door politiek en maatschappij. Gromaire schilderde ook heel wat portretten van familie of kennissen, maar een groot deel van zijn oeuvre was gewijd aan het vrouwelijk naakt. Het schilderen van vrouwen was voor hem bijna een ritueel.

Gromaire werd beïnvloed door de pure, expressieve vorm van de Afrikaanse kunst, gekenmerkt door een bepaalde grootsheid en elegantie. De vrouwen van Gromaire zijn vleselijk, sensueel en zonder bescheidenheid. Ze vallen op in zijn schilderijen van straattaferelen en landschappen. Het zijn voor hem voorstellingen van de ideale vrouw, met een robuuste elegantie.

Flatteren is zeker niet zijn doel, wel de realiteit weergeven, gezien door zijn eigen bril. En die bril is gekleurd door zijn jeugd in Noord-Frankrijk. In eerste instantie zoals hij het zelf zegt, door ‘La magnifique lumière’, maar ook door taferelen uit zijn kindertijd zoals boeren, trekschuiten, zijn ouderlijke woning Renault-Folie,… Je had misschien al zelf de conclusie getrokken, maar de stijl van Gromaire is eigenlijk het soort expressionisme dat aanleunt bij Constant Permeke.

Gromaire had wel het nodige geluk in zijn leven. Hoewel de tijd van de mecenassen al ver in het verleden lag, had hij met Dr. Girardin een trouwe bondgenoot. Deze vriend en handelaar gaf Gromaire vrij spel om te groeien en te experimenteren. Daar stond tegenover dat hij gedurende zes jaar de exclusieve rechten kreeg op de werken van Gromaire. Dat gaf de schilder een enorme boost en ook een draagvlak om zijn werken te exposeren in Parijs. In de jaren die hierop volgenden stroomden bestellingen binnen. Zo was Gromaire verantwoordelijk voor verschillende monumentale schilderijen voor de Wereldtentoonstelling van Parijs in 1937 en later blies hij met zijn unieke stijl de vermaarde tapijtindustrie in Aubusson nieuw leven in. Hij kreeg talrijke erkenningen en nationale en internationale prijzen, zoals de Prix Guggenheim nationale, Grand Prix National des Arts, de Prix Carnegie en professeur d’art Mural. Door zijn overzeese reizen naar New York breidde zijn thematiek nog verder uit met stadszichten en architectuur. Maar hij behield wel altijd zijn eigen stijl zonder toe te geven aan de evoluties binnen het expressionisme of kubisme.

Retrospectieve

Waarom komt la Piscine nu plots met een tentoonstelling over Gromaire? Het antwoord is tweeledig. In 2022 is het precies 150 jaar geleden dat hij geboren werd, maar de belangrijkste reden is dat een van de kleindochters van Marcel Gromaire in 2017 haar persoonlijke collectie aan het museum geschonken heeft. Die bestaat uit heel wat notities, voorbereidende schetsen en liefst 163 gravures.

Met de steun van de Galerie de la Présidence en het Musée d’art moderne in Parijs werd de basis voor deze prachtige tentoonstelling gelegd. Het Musée d’art moderne heeft in 1953 de volledige persoonlijke collectie van Dr. Girardin gekregen, bestaande uit aquarellen en liefst 78 olieverfschilderijen. De tentoonstelling is ook georganiseerd in samenwerking met de musea van Honfleur en Sète die al in 2019 een expositie over het oeuvre van Gromaire organiseerden.

De retrospectieve geeft een mooi overzicht van het volledige werk van Gromaire. Als bezoeker zie je dat hij altijd trouw is gebleven aan zijn eigen stijl terwijl andere kunststromingen en kunstenaars kwamen en gingen. Vele van hen werden beïnvloed door Gromaire, maar de tentoonstelling toont ook waar Gromaire zelf zijn inspiratie vandaan haalde. Om het overzichtelijk te houden is het bezoekersparcours opgedeeld volgens de thema’s die Gromaire het nauwst aan zijn hart lagen: industrie en plattelandsleven, landschappen en vrouwelijk naakt. Daarnaast zijn de verschillende kunstvormen zoals schilderijen, gravures en tekeningen in aparte secties onderverdeeld. Wie zijn bezoek aan deze tentoonstelling wil voorbereiden kan op het youtube kanaal van La Piscine heel wat inleidende video’s terugvinden.

De retrospectieve loopt nog tot 20 september 2020 en toont het unieke van deze kunstenaar en dit is zonder twijfel het bewijs van zijn uitzonderlijk talent.

Reserveren wordt aangeraden, maar is niet verplicht.