kunst

Maika Garnica creëert een klanklandschap uit klei

Maika Garnica vertaalt vorm en materiaal naar geluid. Ze bouwt keramische sculpturen en bespeelt ze om een sfeervol klanklandschap te creëren. Sommige objecten lijken op traditionele muziekinstrumenten, andere zijn abstracte maar bespeelbare sculpturen die geluid maken wanneer je erop blaast, ermee schraapt of erop slaat. Tijdens een performance veranderen haar installaties in een exotisch orkest. Van 17 december tot en met 20 februari toont Garnica een installatie in de Kunsthal Gent.

Garnica werd in 1992 geboren in Dendermonde in een Belgisch-Boliviaanse familie, en studeerde beeldhouwkunst aan de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten in Antwerpen. Ze werd verliefd op klei tijdens het maken van figuurstudies en begon de materiële eigenschappen ervan te onderzoeken, niet enkel de mogelijkheid om vormen te creëren. Wat haar aantrok was dat klei met de hand kon worden gevormd in plaats van met gereedschap, zodat elke aanraking op het oppervlak waarneembaar werd.

Haar eerste verkenning van geluid vond plaats tijdens een studieperiode in Genève met het Erasmus programma toen ze een project moest vinden voor een keramiekworkshop. Ze was al een ervaren trompettiste en besloot om keramiek te maken dat als instrument bespeeld kon worden. Bovendien zou het de ervaring van de bespeler verbeteren, in het bijzonder door het kanaliseren van trillingen. Deze ‘geluidsobjecten’ van gebakken klei waren voorzien van een hoorn die gebogen was waarvan de mond tegen de buik van de speler drukte en het geluid en de trillingen terug het lichaam in leidde. Een andere hoorn versterkte deze ervaring, met twee met elkaar verbonden hoorns waarop twee mensen konden spelen. Weer een andere hoorn bestond uit een uitpuilende kleimassa die in een omhelzing moest worden bespeeld.

Dit eerste experiment was tot op zekere hoogte een succes, maar bleek zijn beperkingen te hebben. Mensen waren onder andere huiverig om de objecten te bespelen, uit angst voor hun breekbaarheid. De keramiek die Garnica vervolgens maakte, richtte zich dan ook op een conventionele wijze op geluid en trilling. Ze bestudeerde instrumenten uit verschillende perioden en culturen, waarbij ze vooral aandacht schonk aan de manier waarop de vormen zich verhielden tot de geluiden die ze voortbrachten, en op de effecten die werden veroorzaakt door kleine variaties in vorm.

Garnica zegt dat zij ongeveer weet welk geluid een voorwerp zal voortbrengen, maar pas wanneer zij het in haar handen heeft, weet ze de precieze kenmerken ervan te achterhalen. Dus na elke bespeling van instrumenten volgt een leerproces waarin ze hun klanken verkent. Het resultaat is een klein orkest van instrumenten die terugkerende elementen in haar werk zijn geworden. Volgens het project omvat dit aspecten van beeldhouwkunst, geluid, video, installatie en performance.

In sommige stukken ligt de nadruk op de fysieke aanwezigheid van de instrumenten. In de installatie Balancing Vibrations (2017) bijvoorbeeld, hangen vier instrumenten aan de armen van een stalen raamwerk wat een mobiel suggereert. Dit vestigt de aandacht op de instrumenten, hun vormen, contrasterende volumes en oppervlakten. In Five Forms Five Sounds (2016) zijn de instrumenten op statieven geplaatst die zich achter papieren schermen bevinden, vergezeld door opnames met hun bijbehorende geluiden.

De keramische instrumenten zijn wel gebakken maar niet geglazuurd, zodat de kleurverschillen te wijten zijn aan het gebruikte kleimengsel of de baktemperatuur. Dit kenmerkende uiterlijk heeft tot gevolg dat ze zich distantiëren van de instrumenten waarop ze geïnspireerd zijn. De vertrouwde texturen en kleuren van koper en hout zijn er niet om ons te vertellen hoe ze eventueel kunnen klinken of waar ze misschien vandaan kunnen komen. Ze behoren eerder tot hun eigen familie dan tot verschillende tradities of diverse cultures.

In andere stukken ligt de focus op de geluiden die individuele instrumenten produceren. Rotate Orbit Whirl (2017) bevat videofragmenten van Garnica die de instrumenten bespeelt in de buitenlucht, waarbij ze hun geluiden en interacties met de omgeving verkent. Garnica ’s adem in de instrumenten wordt begeleid door de wind in de bomen, haar aanraking van de klei door het schrapen van stug gras tegen de oppervlakte van het instrument.

Recentere installaties combineren sculptuur, geluid en performance op een meer gelaagde wijze. In From Bow to Ear(2020) bijvoorbeeld, wordt een selectie van instrumenten getoond op een kleine tafel die wordt ondersteund door vijf slanke metalen bogen. Bezoekers kunnen dichterbij komen en kijken, maar er is geen fysieke barrière of beschermende museumvitrine. Het is alsof Garnica heeft gereageerd op de terughoudendheid van het publiek om haar vroegere instrumenten te bespelen door het gevoel van hun fragiliteit en kwetsbaarheid te versterken. Op bepaalde momenten stapt Garnica in de betoverende cirkel van de installatie en bespeelt ze de instrumenten. Ze gebruikt hierbij een digital sampler om de geproduceerde geluiden op te nemen, te herhalen en te verdelen om zo een rijk klanklandschap te vormen. De rest van de tijd wordt de installatie begeleid door een opname van een dergelijke performance, waardoor een griezelige afwezigheid ontstaat waar de performer zou moeten zijn.

Het klankpalet dat deze klei-instrumenten voortbrengen is opmerkelijk breed, maar vaak ook subversief, en wijkt af van de manier waarop we verwachten dat de vormen zullen klinken. Blaasinstrumenten krijgen een zachtere, aardsere klank dan de originelen in metaal of hout, terwijl percussie vormen scherper worden, waarbij klei op klei slaat. Een opvallend voorbeeld is een klankobject gebaseerd op een regenstok, een Zuid-Amerikaans instrument dat traditioneel wordt gemaakt van een gedroogde cactus. De stekels worden afgebroken, omgedraaid en vervolgens teruggeduwd in het holle centrum. Vervolgens wordt de buis met bonen of kiezels gevuld, die tegen de stekels stoten als de buis wordt bewogen, waardoor een regengeluid ontstaat. Opnieuw vormgegeven met klei produceert het instrument een scherp, kristalhelder geluid dat moeilijk met enig natuurverschijnsel in verband kan worden gebracht.

Een andere reeks instrumenten ziet eruit als een verzameling van instrumenten met stekels van verschillende lengte die uit hun oppervlak komen; deze pieken geven een hoge trilling af wanneer ze met een vioolstrijkstok worden bespeeld. Verder zijn er instrumenten die er gewoonweg uitzien als schalen, waarop kleipoeder en -korrels vallen, of die rinkelen wanneer ze worden aangeslagen.

From Bow to Ear ging in première in het Stedelijk Museum in Amsterdam, als onderdeel van de Sonic Acts Academy, waar de setting een tamelijk neutrale galerieruimte was, en het interessant was om te zien hoe een verandering van locatie de impact van het werk beïnvloedt. Eerder dit jaar werd het tentoongesteld in het Sint-Janshospitaal in Brugge, waar duidelijk werd hoezeer de gewelde steunen de middeleeuwse architectuur weerspiegelden en hoe sterk de opstelling leek op een Nederlands stilleven uit de Gouden Eeuw. De installatie maakt momenteel deel uit van de Antwerpse stadscollectie, die is ondergebracht in het M HKA museum voor hedendaagse kunst.

Garnica gebruikt haar instrumenten ook in live performances met andere kunstenaars, met een resultaat dat meer ritmisch is en dichter bij muziek staat dan het meer abstracte klanklandschap dat ze zelf creëert. Ze werkte een aantal jaar samen met Chakky Kato en Senne Claes in de groep Sui Moon, wiens performances ook gerelateerde kunstwerken opleverden. Ook heeft ze samengewerkt met filmmakers, meest recentelijk met Ans Mertens voor het project Interlude (2021), waarin het geluid van de instrumenten wordt gekoppeld aan beelden van de schaduwen die ze werpen.

Eind 2021 presenteerde Garnica twee nieuwe werken. Voor de Magma Triennale in Louvain-la-Neuve, van 16 september tot 28 november, creëerde ze een geluidskunstwerk dat gebaseerd is op opnames die gemaakt zijn door een selectie voorwerpen uit de collectie van het universitair museum te bespelen, net zoals ze haar eigen creaties bespeelt.

Daarna onthulde ze haar eerste buitenwerk, dat ze in opdracht voor het Middelheim Museum bij Antwerpen ontwierp. Het betreft een grote, holle bronzen ring, gevuld met kralen die geluid maken als ze worden bewogen. Het werk is echter zo zwaar dat er tien mensen nodig zijn om het ‘instrument’ te ‘bespelen’. Zoveel mensen droegen het op 18 september dan ook door het beeldenpark, waarna het op één plaats is blijven staan. Het is de bedoeling een opname van het geluid van het werk tijdens die reis beschikbaar te maken via een QR-code die bij het stuk staat.

Beide stukken markeren een tijdelijke stap weg van haar gebruikelijke klei-instrumenten, maar brengen ideeën naar voren uit haar werk met betrekking tot vorm, materiaal en geluid. In het Middelheim-stuk heeft ze misschien een dramatische oplossing gevonden voor het probleem van het delen van geluid en trillingen tussen een groep mensen, door de fragiliteit volledig buiten beschouwing te laten.

Van 17 december 2021 tot en met 20 februari 2022 heeft Maika Garnica een performatieve installatie in de Kunsthal Gent, getiteld Subtle Matter Fluid Hands.

• Beeldende kunst
• installatiekunst
• Muziek