de franse nederlanden, kunst

Le Fresnoy is kweekvijver én spreekbuis voor innovatieve beeldende kunst

Ooit was het een complex voor ‘volksvermaak’, maar vandaag is Le Fresnoy in Tourcoing een prominent vormings- en creatiecentrum voor audiovisuele en digitale kunst. Ook het brede publiek is er welkom. Een ideale halte voor Passage, onze reeks over cultuurorganisaties in de Frans-Belgische grensregio.

Doordat het gebouw bij mijn bezoek tussen twee tentoonstellingen in leegstaat, oogt het wellicht nog indrukwekkender. De grote centrale ruimte – het schip, zoals het hier genoemd wordt – is vijfenveertig meter lang en drieëntwintig en een halve meter breed, met een plafondhoogte van bijna elf meter. In de twintigste eeuw was dit het hart van een complex dat niet weg te denken was voor de inwoners van Tourcoing en Roubaix. Ze kwamen hier dansen, rolschaatsen, worstel- of bokswedstrijden bijwonen, en ging daarna naar de film of uit eten. “Heel wat koppels leerden elkaar hier kennen”, glimlachen Michèle Vibert en Stéphanie Robin, respectievelijk directrice communicatie en algemeen directrice van Le Fresnoy, Studio national des arts contemporains, op de grens tussen Roubaix en Tourcoing.

Ondertussen ligt de focus hier op andere cultuurvormen. Het is in de eerste plaats een school die sinds 1997 master-na-masteropleidingen aanbiedt aan studenten uit de hele wereld. “De echte originaliteit van het concept ligt in de kruisbestuiving tussen verschillende disciplines, waarbij kunstenaars hier komen werken aan een project waarin beeld centraal staat. Ze maken geen traditionele cinema maar combineren verschillende audiovisuele talen. Daarvoor gebruiken ze traditionele, analoge en elektronische media (fotografie, film en video) en ook tools voor digitale creatie.”

Twee jaar lang kunnen de achtenveertig studenten gebruikmaken van een echte productie-infrastructuur: een filmset, een fotolaboratorium, geluidsproductiestudio’s, een hout- en metaalatelier, een fablab… Tegen de tijd dat ze Le Fresnoy verlaten, hebben ze twee werken geproduceerd die worden gepresenteerd op tentoonstellingen en festivals. Het managementteam van Le Fresnoy schat dat er elk jaar tussen de vierhonderdvijftig en zeshonderd werken worden getoond. “Het is echt een springplank voor beginners.” En sommigen schoppen het heel ver.

Dit jaar vertegenwoordigen twee oud-leerlingen van Le Fresnoy hun land op de Biënnale van Venetië: Julien Creuzet voor Frankrijk en Kapwani Kiwanga voor Canada. Mati Diop van haar kant heeft net de Gouden Beer gekregen op de Berlinale en won eerder, in 2019, ook al de Grand Prix op het Filmfestival van Cannes. De producties worden gesuperviseerd door gastlesgevers die van de gelegenheid gebruikmaken om een eigen project uit te werken: Tsai Ming-liang, Bruno Dumont, Antoni Muntadas, Ryoji Ikeda, Christian Rizzo, Robert Henke en Mathieu Amalric kwamen hier allemaal al langs.

Verbonden met de stad

Tegelijk functioneert de school als een tweede toegangspoort: Le Fresnoy wil een cultuurstek zijn die verbonden is met de stad. Allereerst zijn er de tentoonstellingen, twee per jaar. Het populairste event is Panorama, in het najaar. Tijdens dit festival worden een vijftigtal studentenrealisaties geprogrammeerd (films, video’s, installaties, performances of digitale werken). Het is niet zomaar een schoolevenement. Er is een catalogus, galerijen en programmeurs komen langs… Ook het grote publiek kan de werken ontdekken gedurende twee tot drie maanden. Zo zijn er regelmatig thematische rondleidingen, bijvoorbeeld voor kinderen of als onderdeel van een brunch.

Le Fresnoy is ook nog altijd een bioscoop, een van de laatste arthousebioscopen in Rijsel en omgeving. “Ze hebben een heel interessant programma, met veel activiteiten rond de filmvoorstellingen”, zeggen Stéphanie Robin en Michèle Vibert. “En voor het jonge publiek zijn ze een echte blikopener.” In de filmzalen, die nog altijd een 35mm-projector hebben, kan iedereen op woensdagavond de Cinéthèque bijwonen: een selectie erfgoedfilms, sommige heel bekend, andere compleet vergeten. De vertoningen worden altijd ingeleid en kunnen worden uitgeleid met een discussie achteraf.

Verder is Le Fresnoy een architectonische ervaring. Het is een must om de monumentale buitentrap te nemen en tussen de oude pannendaken uit 1905 en de metalen loopbruggen te wandelen. Nadat het complex in de jaren 1970 de deuren had gesloten en de gebouwen leeg kwamen te staan, koos architect Bernard Tschumi ervoor om de belangrijkste elementen te behouden en ze te verenigen onder een nieuw omhulsel. Op een haar na zou de populaire uitgaansgelegenheid zijn omgetoverd tot een… doe-het-zelfsupermarkt.

Grensoverstijgend in hart en nieren

Sinds de jaren 1990 heeft Le Fresnoy in de regio Tourcoing-Roubaix een aantal satellieten. Met Pictanovo, Ankama (een belangrijke speler in de videogame-industrie) en de scholen ArtFx en Piktura (de lijst is niet exhaustief) vormen ze een cluster van creatieve bedrijven, onder de gemeenschappelijke noemer La Plaine Images. Le Fresnoy is een van de schakels in deze keten, net zoals het ook een drijvende kracht wil zijn in de grensoverstijgende dynamiek. De communicatie met het Vlaamse publiek kan nog worden verbeterd, maar ze zijn in ieder geval dagelijks bezig met België.

“Enkele jaren geleden hadden we hier de erg mooie tentoonstelling Art Belge Contemporain te gast”, klinkt het. “In het kader van Panorama hebben we ook een event voor professionals gelanceerd, in samenwerking met het Kikk Festival in Namen en de Federatie Wallonië-Brussel. Dat heeft hier en daar tot professionele contacten geleid. Dit jaar organiseren we het opnieuw, met uitbreiding naar Vlaanderen.” “We werken samen met Werktank, uit Leuven. Het idee is om een traject te creëren tussen de drie locaties. In 2025 moet er een meer specifiek evenement volgen in Leuven.”

Een ander project dat op stapel staat is Creativ’up, met focus op de creatieve industrie. Het idee is om de regio’s Hauts-de-France, Vlaanderen en Wallonië samen te brengen rond projecten die aan de slag gaan met wetenschappelijk onderzoek, economie en creativiteit… “Het kan een project zijn van een kunstenaar die onderzoeksskills nodig heeft, of van een bedrijf dat op zoek is naar artistieke input. Het kan bijvoorbeeld gaan om de ontwikkeling van nieuwe formules om kunst in een museum te presenteren. De grensoverstijgende dimensie, die bij andere culturele spelers in deze Passage-reeks soms zo moeilijk te bereiken lijkt, is hier heel sterk aanwezig. “Niet onlogisch”, zeggen beide dames: “Voor de productie van onze projecten is een sterke partnerschapscultuur een must. Dat is tegelijk een impuls voor het grensoverstijgende karakter”.

Website Le Fresnoy

• Le Fresnoy
• Passage