Kunstenaar Maria Makridis vouwt, buigt en plooit foto’s

De Nederlandse kunstenaar Maria Makridis werkt met een spiegelreflexcamera, maar bewerkt en genereert ook afbeeldingen via de computer. Het is moeilijk om aan te geven wat “echt” is in haar werk en wat “nep”, maar geldt dat inmiddels niet voor de hele samenleving?

De Amerikaanse landschapsfotograaf Ansel Adams zag het negatief als de bladmuziek en de afdruk als de opvoering. Dagen kon hij bezig zijn in zijn donkere kamer om de uiteindelijke afbeelding te perfectioneren. Door de uitvinding van de digitale fotografie kent het uiteindelijke beeld inmiddels nog veel meer uitvoeringen dan hij had durven dromen: gefotoshopt of juist niet, een traditionele print, een pagina in een fotoboek, een afbeelding die puur digitaal blijft en alleen op Instagram rouleert, of zelfs een fysieke, ruimtelijke fotosculptuur. Maria Makridis (1995) is zich steeds meer op deze vorm beginnen toe te leggen.

Installatiefoto of niet?

Rond haar vijftiende vroegen Makridis’ ouders haar om vakantiefoto’s te maken. Traditionele kiekjes bleken dat niet te zijn: eerder details van rotsen, ruimtelijke structuren, en het oog van haar vader. De reisbestemming herkende je nauwelijks. Na de middelbare school schreef ze zich in voor een opleiding tot fotograaf aan de Hogeschool voor Kunsten Utrecht. In het tweede jaar ontdekte ze hoezeer foto’s iemands perceptie kunnen veranderen. Het precieze moment herinnert ze zich niet meer, maar ze merkte op een gegeven moment dat wat ze had vastgelegd heel anders oogde dan wat ze voor zich had gezien. Dat verwarde én intrigeerde haar.

Vervolgens ging ze op zoek naar kunstenaars met soortgelijke interesses. Daarmee kwam ze uit bij makers die een conceptuele houding aannemen tegenover fotografie en beeld in de brede zin: de Nederlanders Anouk Kruithof en Erik Kessels bijvoorbeeld, en de Brit Felicity Hammond, bij wie ze tijdens haar academietijd stage liep. Op haar laptop laat Makridis de website van de laatstgenoemde zien. Ze staat bewonderend stil bij een installatiefoto – documentatie van het kunstwerk in de tentoonstellingsruimte – die eruit ziet alsof die met Photoshop zijn gemaakt.

Toepasselijk genoeg roept haar eigen werk soms een vergelijkbare verwarring op: haar serie A copy of a reproduction (2017) bijvoorbeeld lijkt uit installatiefoto’s te bestaan. Toch zijn ze geen documentatie, maar zelfstandige werken. Daarvoor gebruikte ze onder meer maquettes en gevouwen en geknipte afdrukken. De afbeeldingen die daaruit volgden legde ze vervolgens vast.

De uiteindelijke foto’s zien eruit alsof ze digitaal bewerkt zijn. Dat zou immers voor de hand liggen in deze tijd, waarin dergelijke software wijdverspreider is dan ooit. Toch tonen ze echt wat Makridis op dat moment door de lens zag: de beeldbewerking was fysiek en vond plaats vóór de foto gemaakt werd.

Ambachtelijkheid als tegenwicht

Makridis’ gereedschappen zijn divers: ze gaat regelmatig op pad met haar spiegelreflexcamera, maar maakt ook gebruik van een scanner, Photoshop en CGI (computer-generated imagery; onder meer bekend van special effects in films). Samen beslaan deze middelen een heel scala van omgaan met beelden: van het vrij letterlijk vastleggen wat je voor je ziet, tot het maken van heel nieuwe werkelijkheden. Toch lopen de grenzen daartussen nogal eens door elkaar.

Makridis gaat regelmatig op pad met haar spiegelreflexcamera, maar maakt ook gebruik van een scanner, Photoshop en CGI

Makridis voelt een zekere afschuw tegenover de digitale wereld. Anderzijds erkent ze dat ze ook gewoon met haar tijd meegaat. Dat lukt haar niet altijd even goed, legt ze uit, omdat technologische en maatschappelijke ontwikkelingen zich in zo’n hoog tempo opvolgen. Als voorbeeld noemt ze de consumptiemaatschappij en de ecologische voetafdruk daarvan. Er speelt bovendien een zeker metaniveau mee dat haar boeit: de manier waarop de samenleving en actuele ontwikkelingen vastgelegd worden. Daar zit altijd een mate van subjectiviteit in, waardoor zulke documentatie weer een heel eigen stempel op de werkelijkheid drukt.

Mede vanwege die achtergronden hecht Makridis aan een bepaalde mate van ambachtelijkheid als tegenwicht voor dat koortsige tempo. Ze krijgt meer grip op zulke thema’s door actief met beelden bezig te zijn en ze vaak letterlijk door haar handen te laten gaan.

Het belang van abstractie

De verwarring die haar werk oproept, hangt samen met het gegeven dat Makridis een bepaalde mate van abstractie belangrijk vindt. Tegelijkertijd moet er ook een zekere herkenbaarheid blijven. Er moet immers een opening voor een gesprek zijn, zeker ook in letterlijke zin; ze vindt het fijn om haar werk in de (semi)openbare ruimte te tonen en te horen wat bezoekers ervan vinden. Dat hoeft niet alleen typisch galeriepubliek te zijn. Haar thematiek haakt immers sterk op thema’s waarmee iedereen te maken heeft.

Makridis ontdekte het belang van werken op grotere schaal: ze wil dat het werk je helemaal in de afbeelding zuigt

Een terugkerende reactie is dan dat het niet duidelijk is wat een “echte” foto is en wat “nep” – wat Makridis als een compliment ziet. Hoe actueel de thematiek ook is, er is ruimte voor speelsheid. Zo kan ze de blik en de gedachten van de toeschouwer langer vasthouden. Dat is nodig, gezien er helaas ook nog de nodige onverschilligheid bestaat tegenover onderwerpen als klimaatverandering.

De tactiliteit van de afdruk

Vanaf de maquettes van A copy of a reproduction was het een logische volgende stap om fotosculpturen te maken: afdrukken op ongebruikelijke, ruimtelijke dragers. Zo ontdekte ze het belang van werken op grotere schaal. Kleinere sculpturen zou ze niet zo snel maken, want ze vindt het belangrijk dat het werk je helemaal in de afbeelding zuigt. Ook hebben de materialen een grote invloed op de uiteindelijke afbeelding en hun tactiele en fysieke uitstraling. Plastic kan een ruwer ogende textuur – rotsen bijvoorbeeld – straktrekken; satijn daarentegen geeft je de mogelijkheid om de voorstelling letterlijk te plooien.

Echt een vaste regel zonder uitzonderingen is het niet, maar Makridis heeft er wel een voorkeur voor om digitaal gemaakte of bewerkte afbeeldingen als traditionele afdruk te presenteren, en voor de sculpturen juist onbewerkte foto’s te gebruiken. Dezelfde afbeelding komt echter weleens in beide media tot uiting. Ook combineert ze graag prints en ruimtelijk werk voor haar exposities.

Voor de presentatie van haar afstudeerwerk Everything I see is true (2019) hing Makridis niet alleen foto’s aan de muur, maar maakte ze ook het beeld Crash. Dat bestaat uit twee dunne aluminium platen, met op beide kanten een fotoafdruk geplakt. De beelden leunen tegen elkaar aan, waardoor het voelt alsof het stukje werkelijkheid dat ze weergeven elk moment kan instorten.

Planten in overdekte ruimtes

Misschien laat deze sculptuur wel in een notendop het centrale thema zien in Makridis’ oeuvre: de gespannen relatie tussen natuur en technologie. Die worden vaak als tegenpolen gezien, maar ze zijn nauwelijks uit elkaar te houden. Echte wildernissen kom je in de westerse wereld nauwelijks tegen.

Andersom zijn er in verstedelijkte gebieden en binnenruimtes wel elementen te vinden die vaag een gevoel van natuur moeten oproepen. Voor Pressure Points, een reeks uit 2022, fotografeerde ze onder meer in een groot all-inclusive hotel. Alles wat je nodig hebt tijdens je verblijf kun je binnen die grote, maar uiteindelijk begrensde ruimte vinden; een perfect voorbeeld van een op gemak gerichte consumptiemaatschappij.

Op Makridis’ foto’s zie je onder meer planten en stenen in overdekte ruimtes.Soms staan muren en plafond niet op de foto, maar bevinden die zich letterlijk om je heen – met alle prettige verwarring van dien.

Voor de sculptuur Wave (2022) bedrukte ze een grote aluminium plaat van slechts één millimeter dik tweezijdig met een afbeelding van een rimpelend wateroppervlak. Vervolgens ging ze op het object zitten om het te doen doorbuigen. (Het was het grootste financiële risico dat ze ooit heeft genomen; achteraf lacht ze erom.) Hierdoor wordt de gefotografeerde textuur versterkt: je ziet het vormloze en dynamische van het afgebeelde terug in het materiaal.

Tegelijkertijd heeft die combinatie iets volstrekt onmogelijks: een min of meer rechthoekige plak water, gekanteld, midden in een binnenruimte. Toch kijk je ernaar.

Op 9 december worden werken van Makridis aangeboden in een verkooptentoonstelling in Rotterdam. Werk van Makridis is ook te zien in de groepstentoonstelling ‘New Talents’ in 254Forest (Brussel), van 19 januari tot en met 11 februari 2023.