literatuur recensie

‘Krank’ van Giuseppe Minervini: overeind blijven in een krankzinnige wereld

Met verwijzingen naar Thomas Mann, Franz Kafka, Peter Sloterdijk en vele anderen schreef Giuseppe Minervini een even wervelende als ongrijpbare debuutroman over de flinterdunne grenzen tussen vrijheid en slavernij, of tussen werkelijkheid en hallucinatie.

“Ein Leser muss sich mal gut unterhalten können!” Giuseppe Minervini (°1994) koos deze uitspraak van Thomas Mann als opdracht in zijn debuut, al had hij evengoed kunnen kiezen voor “we zijn van mening dat alleen het grondige echt onderhoudend is”, zoals Mann zijn lezers waarschuwt aan het begin van De Toverberg. Want er valt inderdaad af en toe wat te lachen in Krank. Onderhoudend is het zeker, en grondig evenzeer, al zal net dat laatste sommige lezers wellicht wat afschrikken. Een debuut van 580 pagina’s is niet alledaags, maar Krank is dan ook allerminst een alledaags boek.

Het is verraderlijk om een poging te ondernemen het plot van Krank te vatten. Al is de eerste vraag of er wel een plot is. Zoals alles in dit boek is zelfs dat niet zeker, verwarring is de rode draad, en zelfs wie het verhaal vertelt is niet helemaal duidelijk. Is het Ix, die vanuit een dodencel een brief richt aan een verder onduidelijke rechter? Of is het Isaak Vlek, een bokaal met de ogen van Ix op sterk water, die vanuit een fictieve wereld het woord tot ons richt?

Toch een kleine poging tot schets. Ix is een wees. Zijn ouders kwamen om in een auto-ongeluk, samen met die van Ix’ vriend Nelson Liefgenezen – de twee jongens zaten in de kofferbak en overleefden. Nelson kwam terecht bij stiefouders, Ix zelf niet. Jaren later, als hij wijsbegeerte studeert in Leuven, komt Ix via de journaliste Kraspunt, op wie hij heimelijk verliefd is, opnieuw op het spoor van Nelson, nu de leider van Organisatie Liefgenezen. De leden van Organisatie Liefgenezen trekken zich terug in Het Koor, een soort hippieachtige commune, waar ze zich verzetten tegen de allesoverheersende algoritmes van het bedrijf GCF, dat via “de glazen” (een soort VR-bril) eerst Community en vervolgens Het Fundament heeft gecreëerd. Dat eerste is een soort metaverse maar dan nog wat erger, het tweede is helemaal een virtuele wereld, een “hallucinatiemachine” waar ook de doden in verder leven. Maar dankzij het glazuur (een soort pil) poogt Liefgenezen de belofte van Het Fundament onderuit te halen. Ix raakt betrokken bij de Organisatie, maar door een valstrik wordt hij beschuldigd van een zware misdaad. Vandaar zijn verbanning naar de eenzame dodencel waar hij zijn brief schrijft, al is die dodencel misschien ook een metafoor voor het aardse leven.

Dat klinkt allemaal bijzonder dystopisch, maar het sterke is dat het donkere toekomstbeeld dat Minervini schetst volop wortelt in de actualiteit. Zijn dystopische wereld en het bijbehorende plot zijn slechts een achtergrond om ongebreideld te filosoferen over wat het leven nu echt is. Zijn al die sociale media, virtuele realiteiten en andere artificiële-intelligentietoepassingen nu echt een duidelijke vooruitgang? Zorgen ze voor meer vrijheid, voor een uitdieping van onze democratie, voor meer onafhankelijke individuen? Of leidt al die technologie net tot een nieuwe, moderne vorm van afhankelijkheid, worden we langzaam maar zeker slaaf van al die toestellen, tot een bedrijf als GCF de volledige macht over ons heeft en er van democratie niet langer sprake is? Zo is Krank ook een scherpe kritiek op onze hedendaagse samenleving, waar fake news haast niet meer is te onderscheiden van de feiten, en waar geldbejag het hoogste goed is geworden.

Maar ook de “zachtere” wereld van Het Koor en Organisatie Liefgenezen kent zijn harde trekken. De organisatie die wil strijden tegen de almacht van het algoritme krijgt vervolgens zelf iets sektarisch, waar leden die niet in de pas lopen de les worden gelezen, worden uitgesloten of nog erger. Symbolisch is een avond waarop “de glazen” ritueel worden verbrand uit protest tegen Community en Het Fundament, al doet het onmiddellijk ook denken aan de boekverbrandingen van de nazi’s. Om het kapitalisme van GCF te vernietigen van binnenuit, moet de Organisatie zelf een kapitalistische onderneming worden, meent de grote leider Nelson in een zeldzame brief aan de leden van Het Koor.

Ook al is zijn thema donker en onheilspellend, Minervini schrijft wel degelijk met humor. Alleen al de namen van zijn personages zijn een bron van vermaak. En tussen de zwaarwichtige filosofische dialogen door geeft hij ook blijk van zelfspot. Na een discussie met Kraspunt over een mogelijke samenhang van de gebeurtenissen op een bepaalde dag, waar Ix graag een essay over wil schrijven, luidt het antwoord op de vraag naar samenhang: “Ik heb geen idee, ik zeg ook maar wat.”

Dat Minervini ondanks zijn jonge leeftijd veelbelezen is blijkt uit de talrijke verwijzingen naar de groten uit de wereldliteratuur en de filosofie, waarbij vooral Thomas Mann, Franz Kafka, Samuel Beckett, Peter Sloterdijk en Gilles Deleuze wat houvast moeten bieden. Maar meer nog dan dat is er verwarring, de lezer wordt voortdurend op het verkeerde been gezet in een wereld die op losse schroeven staat. Of beter: werelden.

Wie zich volledig overgeeft aan Krank is in voor een dolle rit, met desoriëntatie en totale verwarring als gevolg. Want Minervini maakt het de lezer niet makkelijk. Zijn taal is uitbundig en origineel, maar niet altijd even helder. Soms ontsporen de metaforen, of verliest Minervini zich in te lange uitweidingen die nergens heen gaan. Maar een pagina verder staat weer een fascinerende alinea, of een overpeinzing die meer dan de moeite waard is. Dat je als lezer soms op een dwaalspoor wordt gezet, neem je er liefdevol bij. Want op den duur leer je ook de verwarring te omarmen.

Giuseppe Minervini, Krank, De Geus, 2023, 584 blz.

• debuutroman
• Giuseppe Minervini