NL‘Knikkerkoning’ van Kira Wuck: afstandelijke vertelling over een losbandig leven
Met het duidelijk autobiografische Knikkerkoning schetst Kira Wuck een beeld van haar losbandige hippie-ouders. Niet het sentiment, maar juist de afstandelijke toon maken dit een bijzonder boek.
In de maand dat Nobelprijswinnaar Bob Dylan zijn tachtigste verjaardag viert, is het toepasselijk om een debuut onder de aandacht te brengen dat een tekst van Dylan als leidmotief heeft. “Well, the emptiness is endless, cold as the clay / you can always come back, but you can’t come back all the way”, luidt de opdracht in het boek. Een regel uit Mississippi, een lied waarin Dylan niets betreurt, behalve dat hij een dag te lang in het vermaledijde Mississippi bleef hangen.
Dylan komt nog een paar keer terug in Knikkerkoning, het romandebuut van de Nederlandse Kira Wuck (1978). We leven immers in de opstandige jaren zeventig, in dat deel van Amsterdam dat wordt bevolkt door provo’s en hippies, waar niemand een vaste baan lijkt te hebben en iedereen aan de drugs is. Ook Otto, een van de hoofdfiguren in het boek. Om wat geld bijeen te schrapen zingt hij liedjes van Dylan in de tunnel onder het Rijksmuseum. Hij beschouwt Dylan als de enige echte vader die hij ooit heeft gehad. Zijn biologische vader, een militair van Indonesische origine, bleek er zo’n spartaanse opvoedingsmethodes op na te houden dat Otto van zodra het kon het ouderlijke nest in Renswoude verliet, richting vrijheid, richting Amsterdam.
Het is daar dat hij de roodharige Anne ontmoet, even tenger als flamboyant. Ook zij is op de vlucht, voor een alcoholische vader die ze te weinig ziet en een overbezorgde moeder die haar te dicht op de tienerhuid zit. Anne is Finse, en het uitstekende schoolrapport dat haar een vliegtripje richting Amsterdam oplevert, is haar definitieve ontsnappingsroute uit het koude Finland.
De roman heeft iets onderkoelds, alsof de dochter met haast klinische zakelijkheid het verhaal van haar ouders wil vertellen
Noch voor Anne noch voor Otto is het leven in Amsterdam alleen maar rozegeur en maneschijn, integendeel. Ze raken er beide in de ban van ene Rob, een soort goeroe die het op verdwaalde zielen heeft gemunt, en in de eerste plaats van hen wil profiteren. Ze trekken van drugshol naar kraakpand, slapen tussen de ratten en moeten de centen bij elkaar zien te zingen en te bedelen om iedere dag toch iets te kunnen kopen om te eten. Of te drinken, in het geval van Anne, die duidelijk de drankzuchtige genen van haar vader heeft geërfd.
Kira Wuck heet Jane in de roman ‘Knikkerkoning’© Peter van Tuijl
Zelfs hun snelle huwelijk heeft niets romantisch, en is geheel in strijd met de tijdsgeest een behoorlijk zakelijke transactie. Het zorgt ervoor dat Otto vervroegd vrijkomt uit de cel, en dat Anne een Nederlands paspoort krijgt waarmee ze eindelijk, hopelijk kan gaan studeren. Maar hoe onstabiel en onconventioneel hun huwelijk ook is, de twee gaan uiteindelijk wel van elkaar houden.
Het resultaat van die liefde is Jane, de dochter door wiens ogen we het hele verhaal van Otto en Anne herbeleven. Het scheelde geen haar of Jane was er niet geweest, Anne bedacht zich in de trein op weg naar de abortuskliniek. Doordat iemand zich voor de trein werpt, is er oponthoud, en tijdens dat oponthoud wordt Anne vermaakt door een vrolijke peuter. Zo dicht liggen leven en dood bij elkaar.
Er zitten wel meer van dat soort mooie, subtiele bespiegelingen in Knikkerkoning, en Wuck laat bepaalde beelden geregeld terugkomen. Maar de roman heeft ook iets onderkoelds, alsof de dochter met haast klinische zakelijkheid het verhaal van haar ouders wil vertellen. Een keer je als lezer die cadans hebt te pakken, heeft dat een bezwerend effect. Ondanks alle ellende, ondanks alle armoede, ondanks alle pijn, is het net die afstandelijkheid die ervoor zorgt dat je het gevoel hebt dicht op de huid van Otto en Anne te zitten. Alsof je meeleest in hun dagboek.
Wuck schetst niet alleen het beeld van een relatie, maar ook van een generatie
Op die manier schets Wuck niet alleen het beeld van een relatie, maar ook van een generatie. Het geromantiseerde beeld van de vrijgevochten hippies wordt serieus bijgestuurd. Er was vooral veel ellende, veel misbruik, veel gevlucht voor schuldeisers, en veel vrees. Zowel Otto als Anne kennen de angst om nergens bij te horen, de angst die een hele generatie lijkt te verteren. Van grootste idealen over een nieuwe maatschappij is in deze roman nauwelijks sprake, zelfs de Hare Krisjna’s blijken niet helemaal te goeder trouw.
Kira Wuck maakt er geen geheim van dat ze dit boek baseerde op het leven van haar ouders, die ze zelf redelijk jong verloor. Het verhaal eindigt met de vroege dood van Anne, door een teveel aan drank en pillen, een combinatie die uiteindelijk haar Mississippi werd. Erg mooi is de epiloog, waarin Wuck beschrijft hoe er verschillende manieren zijn om naar die dood te kijken, en hoe Anne er misschien, op die laatste avond nog, van droomde om vanaf de volgende dag alles anders te doen. Het mocht niet zijn, maar de gedachte is troostend.
Kira Wuck, Knikkerkoning, Podium, Amsterdam, 2021, 208 p.
De poëziebundels die Wuck eerder uitbracht (De zee heeft honger en Finse meisjes), werden besproken in de lage landen.
nl
