geschiedenis column

Is Poetin de nieuwe Napoleon?

Sinds de inval van de Russische president Vladimir Poetin in Oekraïne duikt de vergelijking met Napoleon Bonaparte overal op. Of dat historisch hard te maken is, doet er niet zoveel toe: zulke vergelijkingen met het verleden zeggen vooral iets over vandaag.

Het internationale opinieblad The Week
publiceert de ene na de andere spotprent waarin Poetin als de Franse keizer wordt afgebeeld. In blote bast, gezeten op een ezel kraamt Poetin megalomane teksten uit, zoals: And I hereby declare the E.U. territory of Russia! Parallellen zijn er zeker te trekken: net als Napoleon opereert Poetin als een meedogenloze dictator die andere landen binnenvalt. Net als Napoleon controleert hij de media en legt hij hoge celstraffen op aan journalisten die kritiek op zijn regime durven te uiten. En net als Napoleon zet hij soldaten in als kanonnenvlees.

Maar verschillen zijn er ook, al was het maar omdat Napoleon historisch gezien tot de vijand van de Russen behoorde. De Franse keizer probeerde Rusland te veroveren tijdens de veldtocht naar Moskou in 1812. Zijn manschappen bleken niet opgewassen tegen de extreme winterse omstandigheden en stierven massaal aan dysenterie en tyfus. Een jaar later werden Russische soldaten als bevrijders in Nederland onthaald en in maart 1814 marcheerden ze door Parijs.

Of de historische vergelijking tussen Poetin en Napoleon in alle opzichten klopt, doet er eigenlijk niet toe. De parallel dient vooral een eigentijds doel: de kwaadaardige kanten van Poetin hekelen. Historische analogieën – het trekken van parallellen tussen verleden en heden ‒ zijn gemeengoed in het politieke domein. Sinds de jaren 1970 houden wetenschappers uit allerlei disciplines zich bezig met dit fenomeen, onder wie historici, politicologen, communicatiedeskundigen, taalkundigen en psychologen.

In een fascinerend artikel in het vakblad Memory Studies
betoogt een groep deskundigen dat historische analogieën onze perceptie van actuele gebeurtenissen en personen diepgaand kunnen beïnvloeden. Ze wijzen erop dat woorden en uitdrukkingen die gerelateerd zijn aan een specifieke episode uit het verleden, gemeengoed kunnen worden, zonder dat de gebruiker specifieke kennis van dat verleden nodig heeft.

Een goed voorbeeld is het ‘Napoleoncomplex’. Dat fenomeen is vernoemd naar de Franse keizer en houdt in dat kleine mannen hun lengte compenseren met enorme eerzucht en geldingsdrang. Kleine politieke leiders zouden vaker last hebben van grootheidswaanzin en annexatiedrift. De vraag dringt zich al snel op of Poetin aan het Napoleoncomplex lijdt: de Russische president is slechts 1,70 meter lang.

Volgens evolutionair psycholoog Mark van Vugt, die in de Nederlandse en de internationale media zijn licht over deze kwestie heeft laten schijnen, kan dat zeker het geval zijn. Het Napoleoncomplex komt voor in de dierenwereld en is ook aangetoond bij kleine mannelijke politieke leiders, die agressief en dominant gedrag vertonen. Overigens is dit niet de eerste mediapiek over Poetins lengte. Die deed zich ook al voor in 2014, toen Rusland het schiereiland de Krim annexeerde. In de Volkskrant verscheen toen een uitgebreid artikel over de vraag of Poetin aan het Napoleoncomplex
leed.

Met de historische daden van Napoleon heeft dit alles weinig te maken. Het staat zelfs niet vast of de kleine keizer zelf aan het Napoleoncomplex leed. Politieke analisten gebruiken de historische parallel vooral om grip te krijgen op de vraag wat er in het hoofd van Poetin omgaat en cartoonisten buiten de analogie uit om Poetins annexatiedrift te hekelen. Neem bijvoorbeeld deze schitterende tekening van Matt Wuerker in The Week. Poetin staat in napoleontisch kostuum naast een wereldbol die volgeprikt is met Russische vlaggetjes. De begeleidende tekst laat niets te raden over. Het woord Napoleonic Complex is vervangen door Putinmoronic Complex en voorzien van uitleg: Dangerous delusional overcompensation for fragile egos by little megalomaniacal men.

Wie weet spreken psychologen over honderd jaar niet meer van het Napoleoncomplex, maar van het Poetincomplex.

• column
• Lotte Jensen
• Napoleon
• Vladimir Poetin