In de bijbel van Joe Biden lees je een geschiedenis van de Lage Landen

Bij de inauguratie van Joe Biden viel niet alleen het optreden van de jonge dichter Amanda Gorman op. Ook de bijbel waarop de 46^ste president van de Verenigde Staten de eed aflegde, sprong in het oog. Het grote en zware boek heeft een geschiedenis die vierhonderd jaar teruggaat tot een bijbelvertaling uit de Lage Landen.

Dat Amerikaanse presidenten hun eed afleggen met de hand op een bijbel, is een traditie die teruggaat tot George Washington. Het is geen verplichting, maar bijna alle presidenten deden het. Meestal was dat niet zomaar een bijbel, maar een bijzonder exemplaar met een geschiedenis. Zo gebruikten Dwight Eisenhower, Jimmy Carter en George Bush Sr. de bijbel van Washington voor hun eedaflegging. Barack Obama dan weer koos in 2009 dezelfde bijbel als Abraham Lincoln in 1861, en legde voor zijn tweede ambtstermijn zijn hand op een exemplaar dat had toebehoord aan de zwarte burgerrechtenactivist Martin Luther King. Donald Trump werd ingezworen met een bijbel die hij als kind van zijn moeder had gekregen.

Joe Biden, na John Kennedy trouwens pas de tweede katholieke president van de VS, koos voor een bijbel die al sinds 1893 eigendom is van de familie Biden. Het boek met zware metalen sloten is maar liefst 12 cm dik en de kaft is versierd met een Keltisch kruis. De diepgelovige Biden gebruikte dit boek ook toen hij in 1974 de eed aflegde als senator en later tweemaal als vicepresident. Zijn zoon Beau maakte er gebruik van toen hij werd ingezworen als procureur-generaal van Delaware. De data van die gebeurtenissen werden overigens in het boek geschreven.

Maar wie de beelden van de eedaflegging goed bekeek, heeft misschien gemerkt dat op de rug van het boek “Holy Bible - Douay & Rheims” staat vermeld. En zo komen de Lage Landen in beeld.

Centrum van het Engelse katholicisme

“Douay” of Douai (Dowaai in het Nederlands) is nu een stadje in Noord-Frankrijk, maar behoorde tot 1667 tot de Zuidelijke Nederlanden. Het was er één van de belangrijkste intellectuele centra. De Spaanse koning Filips II gaf op 31 juli 1559 de toestemming om er een universiteit op te richten, naar het model van die in Leuven. Het doel van de nieuwe instelling was om “de zuiverheid van het katholieke geloof te beschermen tegen de dwalingen van de Reformatie”. Douai werd zo een belangrijk centrum van de Contrareformatie. Het werd het vormingscentrum van de intellectuele elite in de Franstalige Nederlanden.

Maar het werd in de zestiende en zeventiende eeuw ook het centrum voor het Engels katholicisme. Tijdens het bewind van de Engelse koningin Elisabeth I (van 1558 tot 1603) werden de katholieken beschouwd als landverraders, zodat velen verplicht waren het land te ontvluchten. De aanwezigheid van een katholieke universiteit deed hen vaak besluiten om naar Douai te gaan. Naast professoren uit Leuven bestond een belangrijk gedeelte van het lerarencorps uit Engelsen, vooral afkomstig uit Oxford. Een van hen was William Allen. Hij had in Oxford en Leuven gestudeerd en kwam in 1560 in Douai aan. Daar stichtte hij in 1568 een Engels College. Er zouden priesters opgeleid worden die Engeland terug zouden winnen voor het katholieke geloof. Een geschikt middel om het gezag van Rome in Engeland terug in ere te herstellen was een katholieke bijbelvertaling in het Engels. Dit belangrijke werk werd in het Engels College van Douai aangevat en nam bijna dertig jaar in beslag.

Toen in 1578 in Douai een opstand tegen de Spanjaarden uitbarstte, moesten de Engelsen de stad verlaten en vestigden zij zich in het naburige Reims. Daar werd de vertaling van het Nieuwe Testament afgewerkt en gedrukt. Dat verklaart waarom de vertaling “Douay-Rheims” wordt genoemd. Toen de situatie normaliseerde in Douai, keerden de Engelsen terug naar hun vertrouwde English College, waar het Oude Testament werd vertaald en in 1609 gepubliceerd. Het is de eerste volledige katholieke versie van de bijbel in het Engels.

Invloedrijk maar bijna onleesbaar

Deze vertaling is gebaseerd op de Vulgaat, de door Hiëronymus gemaakte Latijnse bijbelvertaling. Daarnaast werden ook Griekse en Hebreeuwse teksten gebruikt. Toch is deze Douay-Rheimsvertaling dicht bij de Latijnse tekst gebleven, wat de helderheid van de tekst niet altijd ten goede kwam. Deze versie bleek eigenlijk zo ontoegankelijk dat ze zelden herdrukt werd.

Engelse vertalingen die vaak in katholieke kringen werden gebruikt, kregen wel de benaming de “Douay-Rheims translation”, maar zijn in werkelijkheid gebaseerd op latere vertalingen. Bijvoorbeeld die van Richard Challoner uit de tweede helft van de achttiende eeuw. Wanneer Amerikaanse katholieken vandaag dus bij plechtige gelegenheden een bijbel tevoorschijn halen met het opschrift “Douay-Rheims translation”, gaat het in werkelijkheid vaak om de versie van Richard Challoner. Dat geldt vermoedelijk ook voor de bijbel van Joe Biden.

Toch is de Douay-Rheimsvertaling belangrijk. Ze speelde een rol in theologische discussies tussen katholieken en protestanten en heeft een invloed gehad op de bekende King James Version, die in opdracht van Koning Jacobus I werd gemaakt en in 1611 verscheen. Bovendien lag de Douay-Rheimsvertaling aan de basis van heel wat nieuwe woorden die vandaag behoren tot de Engelse standaardtaal, zoals charity, naar het Latijnse woord caritas.

Benieuwd of de kersverse Amerikaanse president daarvan op de hoogte is.