kunst recensie

In ‘Botanische Bandieten’ word je verliefd op een vlinderstruik

Waar eindigt het domein van de natuur en begint dat van de mens? In Botanische Bandieten, de interactieve audioperformance van Birsen Uçar en Mina Etemad, tast je die grens af met de oren én de handen. Op het internationale podcastfestival Oorzaken in de Amsterdamse Brakke Grond bleek zo dat de podcast ook een heuse kunstvorm kan zijn.

Een laboratorium heeft vele attributen: één daarvan zijn de steriele handschoenen die Birsen Uçar en Mina Etemad uitdelen aan al wie die de ruimte betreedt waar hun performance Botanische Bandieten zal plaatsvinden. Iedereen trekt de blauwe plastic handbeschermers aan en zet een koptelefoon op. Zoals in de wachtruimte bij de dokter staan er bankjes waarop de deelnemers kunnen plaatsnemen voordat ze begeleid worden naar het onderzoeksobject in een tweede ruimte. Die zaal heeft een futuristische inkleding: ze is gevuld met paarse mist en twee plantenbakken met daarin jonge vlinderstruiken, buddleja daviddii in het Latijn. Kijkend naar de stekjes krijgt het publiek informatie over de struik.

De vlinderstruik is geëmigreerd uit China, maar heeft zich nu volop in Nederland gevestigd. Alleen er zijn er te veel van, daarom moeten ze nu weer weg. De koptelefoon geeft het publiek aanwijzingen: kniel naast de plant, trek je buurmans handschoenen uit, aai de planten, zeg lieve woordjes. Er ligt sensualiteit verscholen in de aandacht en tijd die het publiek investeert in het contact met de plant. Uiteindelijk wroet het publiek met de handen in de grond om er het stekje van zijn keuze uit te halen.

Muziek en journalistiek

Zangeres Birsen Uçar en journalist en podcastmaker Mina Etemad werden samengebracht door het internationale podcastfestival Oorzaken en het Vlaams-Nederlands huis deBuren. Hun kruisbestuiving tussen muziek en journalistiek werpt haar vruchten af. Zo vullen beide disciplines elkaar naadloos aan in Botanische Bandieten: de mystieke klanken van de muziek roepen een wereld op die de planten ruimte geeft om te spreken en de journalistieke keuzes leggen mooie lijntjes naar een maatschappelijk debat. Deze performance laat zien dat audio zoveel meer kan zijn dan een kletspodcast: het is ook een kunstvorm die ruimte biedt aan uiteenlopende disciplines en die inzicht kan geven in actuele kwesties.

Botanische Bandieten past in een breder debat over de menselijke relatie met de natuur. Lange tijd hebben we in het Westen een strikt onderscheid gehandhaafd tussen de mens en natuur: de natuur is passief, de mens actief; de natuur is een object dat kan worden gebruikt en bestudeerd. Met dat idee zijn ook verschillen geïnstalleerd in de menselijke versus de natuurlijke ervaring: mensen voelen, planten niet, mensen hebben lief, planten niet. Zijn mensen verdrietig, wanhopig, hebben zij territoriumdrang, ontwortelangst, schreeuwen zij; voor planten geldt dat allemaal niet.

Nu de aarde steeds meer van zich laat horen en onze huidige houding tegenover de natuur niet langer houdbaar is, zoeken filosofen, schrijvers en kunstenaars naar andere mogelijke verhoudingen, waarin we erkennen dat we van elkaar afhankelijk zijn.

Empathie en liefde

Die bredere mindshift is terug te vinden in de audioperformance van Uçar en Etemad. In de eerste kamer vertellen de steriele handschoenen en labjassen ons dat we de natuur gaan benaderen als een wetenschappelijk object: we zullen straks iets buiten ons bestuderen en analyseren. Maar in de tweede kamer maken de paarse mist, de interactie met de plant en de muziek ruimte voor een meer gelijkwaardige benadering. De achtergrondinformatie over de herkomst van de vlinderstruik refereert bovendien aan migratie en de vraagstukken die daarbij horen – en dat geeft de voorstelling nog een bijkomende lading. Het zorgt ervoor dat het publiek nog meer empathie kan voelen voor de planten.

Botanische Bandieten laat zien hoe we door middel van empathie en verbinding een andere relatie kunnen opbouwen met de wereld om ons heen. Het publiek wordt verleid door planten en wordt er – wellicht – een beetje verliefd op. Met de klimaatcrisis waarin wij ons momenteel bevinden zijn dit soort performances hard nodig: ze bieden een krachtig alternatief voor onze vaak ondoordachte omgang met de natuur.

• Birsen Uçar
• Botanische Bandieten
• Mina Etemad
• Oorzaken
• podcastfestival