NLHij schopte kindertelevisie in een nieuwe fase: Aart Staartjes (1938-2020)
‘Meneer Aart’, zoals Aart Staartjes bij generaties Nederlandse én Vlaamse kinderen bekend was, is overleden. Staartjes bedacht de nukkige zeurkous Meneer Aart zelf in 1981, toen Sesamstraat wat te zoetsappig begon te worden. De rol kostte hem weinig moeite, maar zijn mondhoeken verraadden altijd humor. Hij maakte televisie voor kinderen, zonder betutteling en met oprechte interesse.
Vlaamse kinderen die opgroeiden in de late jaren 1970 en ’80, zo tussen Nonkel Bob enerzijds en Studio 100 en Ketnet anderzijds, waren aangewezen op de Nederlandse televisie. Behalve Tik Tak, Carolientje en Merlina had de BRT nog niet zo veel te bieden aan de schoolgaande jeugd.
Die gerichtheid op Nederland opende een wereld met exotische plekken als Flevoland en Appelscha, vreemd voedsel als beschuit met muisjes en vooral een kanaal van grote taalvaardigheid en rijke woordenschat – vieze woorden (de dubbelzinnigheid van ‘poep’!) niet te na gesproken – of van onbekende concepten als ‘brugklas’.
Wat had die man een innemend gezicht wanneer zijn norsheid in een monkelende glimlach openbarstte
De gemeenschappelijke laaglandse ruimte die dankzij kinderprogramma’s met en van Staartjes werd gecreëerd, toonde de met grote ogen kijkende Vlaamse jeugd ook wat er allemaal kon in het minder brave Nederland. Je begreep als Vlaams kijkbuiskind niet altijd helemaal waar het over ging. Deels door de tongval, deels door de Nederlandse context, maar dat maakte het juist intrigerend.
De figuren die Staartjes vertolkte vormden een wereld die vlakbij lag, maar waartoe je nog geen toegang had. Geografisch dan, maar ook de geheimzinnige, gelaagde en soms ronduit saaie of absurde wereld van de volwassenen werd getoond zonder door de knieën te gaan. Ook al snapte je niet alles, meneer Aarts mondhoeken verraadden altijd humor. Wat had die man overigens een innemend gezicht wanneer zijn norsheid in een monkelende glimlach openbarstte.
Met deftige dame Wieteke van Dort, bekend om haar winden, en Erik Engerd (Joost Prinsen) creëerde Staartjes al vóór Sesamstraat een wereld waarin kinderen in het gezin de baas waren: De Stratemaker op zee-show en J.J. De Bom voorheen kindervriend.
Kindertelevisie werd met deze gewaagde programma’s in een volgende fase geschopt. Het werkte bevrijdend en doorprikte gezag op een geruststellende manier. Het perspectief van de volwassene die het ook niet allemaal weet en zeer onvolkomen is, liet hij aan bod komen, maar altijd had hij iets te vertellen en hij deed dat spitant en met liefde.
Mediapsychiaters schrijven tegenwoordig handleidingen over de kunst van het ongelukkig zijn. Staartjes liet heel naturel zien dat weemoedigheid, existentiële twijfel, ‘stout’ gedrag of verdriet er ook gewoon bij horen. Op een manier die herkenbaar en draaglijk was, en die kinderen in hun waarde liet.
De onbevangenheid en schaamteloosheid van kinderen wist hij erg te waarderen en precies die nam hij over, zonder kapsones of gemoraliseer. Er zat geen openlijk educatieve bedoeling achter. Wel oprechte interesse in en herkenning van hun belevingswereld, zonder betutteling of advies.
Er zat geen openlijk educatieve bedoeling achter, wel oprechte interesse
Hoe ga je bijvoorbeeld om met de verwarring en tegenstrijdige gevoelens als je ouders gaan scheiden? Hoe weet je welke studierichting je het beste kiest? Waarom kan je ’s nachts in bed soms zo bevangen zijn door vage angsten voor de toekomst? Voorwaar geen thema’s waar K3-hits mee te scoren vallen en waar kinderen vandaag vaak heel alleen mee staan, of waarvoor ze meteen in therapie moeten omdat er verder amper klankbord of erkenning voor is.
Aart Staartjes riep zoveel sympathie op omdat je aan alles voelde en zag dat er geen werkelijke kwaadaardigheid in zijn typetjes school. De norse zeurkous Meneer Aart of de zelfingenomen chaotische professor Fetze Alsvanouds uit Het Klokhuis hadden ook gevoel voor zelfrelativering.
Steevast vertolkte hij dwarse karakters die onmogelijk aan een brainstorm van programmamakers ontsproten konden zijn. Ze vormden stuk voor stuk alter ego’s van hemzelf; veelal nukkige personages die hij zelf zou zijn geworden als hij zijn passie voor acteren niet was gevolgd.
Zijn authenticiteit was innemend en zorgde ervoor dat hij zesendertig jaar lang Meneer Aart kon blijven en evolueerde in zijn rol zonder dat het vervelend werd. Het kleinste kind kon merken dat hij er zelf lol in had: het grootste criterium voor geloofwaardigheid.
In een tv-interview liet hij zich ontvallen: “Ik ben geen kindervriend, dat klinkt ook raar. Niemand noemt zich toch een oudemensenvriend? Ik ben geen bijzonder vrolijke figuur, ik heb best wel sombere gedachten. Maar die hebben kinderen net zo goed. Het leven is niet alleen maar vrolijkheid en tralala. Dat mag je op tv best tonen.”
Zijn oordeel over kinderprogramma’s, met walging uitgesproken in 2017: “Brááf! Het is braaf, zo braaf als maar kan. En je ruikt het geld er doorheen.” Aart Staartjes onderschatte kinderen nooit. Hij nam ze serieus, met gepaste humor.
nl
