samenleving

Het uur van de waarheid

De Maand van de Filosofie heeft dit jaar als thema ‘Het uur van de waarheid’. Maar de waarheid is een complexe zaak volgens hoofdredacteur Luc Devoldere. Hij geeft de voorkeur aan waarachtigheid. ‘Als we niet kunnen leven in de waarheid, laat ons dan proberen waarachtig te leven.’

Het is maand van de filosofie. Alsof je pas in deze maand zou gaan denken. Ik heb in een ver verleden ook filosofie gestudeerd, maar had helaas te vroeg Friedrich Nietzsche op mijn pad ontmoet: eerste held van de adolescent die ik was. En in die dagen las ik bij de Franse schrijver Sainte-Beuve: “Soyons philosophe, ayons de la philosophie et même une philosophie, mais ne faisons pas de la philosophie.”

Filosofie werd sindsdien een taalspel, een superieur taalspel, dat wel, waar ik graag bleef naar kijken en aan meedoen. En ik heb blijvende bewondering voor filosofen als Spinoza en Wittgenstein. Die laatste omwille van zijn compromisloosheid en Spinoza alleen al omwille van deze bekentenis die een heel levensprogramma inhoudt: “Sedulo curavi humanas actiones non ridere, non lugere neque detestari sed intelligere.” Ik heb mij er ijverig op toegelegd de menselijke handelingen niet te bespotten, niet te betreuren noch te verachten, maar te begrijpen.

Terug naar die maand. Zo een maand heeft een thema. Dit jaar is dat: “Het uur van de waarheid”. Wat is dat toch met die waarheid? Ze wordt blijkbaar deze dagen belaagd door nepnieuws, complottheorieën en “alternatieve feiten”. We zouden leven in het tijdperk van “post-truth”, enzovoort.

Leugens zijn er altijd geweest. Alleen is de schaal van de leugens vandaag groter geworden door de alomtegenwoordigheid van sociale media die ze onmiddellijk en overal in de wereld kunnen brengen. We lijken dus meer dan ooit blootgesteld aan een tsunami van leugens. Wat doe je daaraan? Degelijke informatievoorziening en goed onderwijs zijn en blijven de enige antidota.

En de waarheid? De waarheid hebben we in onze Europees-Westerse denktraditie ontmanteld. Nietzsche leerde ons dat de waarheid niet bestaat, alleen interpretaties, en die interpretaties zijn machtsgrepen. We bekijken de dingen altijd en overal vanuit ons eigen perspectief. Meerdere perspectieven toelaten is dus al veel. Net zoals verschillende stemmen toelaten in het gesprek over de waarheid. Neem nu de historische waarheid, “wie es eigentlich gewesen ist”. Objectiviteit bestaat hier niet. We bekijken het verleden vanuit de preoccupaties van het heden, vaak met de meetlat van dat heden. Terwijl dat verleden een vreemd land is, waar mensen de dingen anders doen, zoals het in de eerste zin van een Engels roman uit de jaren 1950 klinkt. Lees nog eens de zin van Spinoza die hierboven staat. Laat ons proberen in onze omgang met het verleden (en het heden) zo waarachtig en integer mogelijk proberen de werkelijkheid ervan te beschrijven en te doorgronden. Dat zou al iets zijn.

De Vlaamse filosofe Alicja Gescinska schreef overigens het essay voor de maand van de filosofie waarin ze een mooi pleidooi houdt voor waarachtigheid in plaats van waarheid. Waarachtigheid tegenover jezelf is authenticiteit. Tegen anderen is het oprechtheid. Als we niet kunnen leven in de waarheid, laat ons dan proberen waarachtig te leven. Ook volgende maand.

Website van de Maand van de Filosofie.

• Filosofie
• paralipomena