kunst

Het unieke Vlaams Muziekarchief krijgt na twintig jaar een vaste plek

In de Week van de Belgische Muziek (22 tot 28 januari) kan het brede publiek voor het eerst het Vlaams Muziekarchief bezoeken. Die organisatie bestaat al sinds 2004, maar heeft nu pas in Gent een vaste fysieke plek voor haar enorme platencollectie. Waarom is het muzikale erfgoed in Vlaanderen zo stiefmoederlijk behandeld? En is de situatie in Nederland beter?

Zorgt Nederland beter voor zijn muzikale erfgoed dan Vlaanderen? Die indruk kreeg ik toch toen ik werkte aan mijn boek Watskeburt, Lage Landen? Een eigenzinnige canon van het Nederlandstalige lied (2019). Online vond ik veel makkelijker informatie over Nederlandse artiesten dan over hun Vlaamse confraters. Gevestigde namen als Freek de Jonge en The Ramblers bleken zelfs iemand in dienst te hebben die hun archief beheerde. Eén berichtje bleek voldoende om een halfuur later een door mij gewenste foto of documentatie in mijn mailbox te krijgen.

“Ik denk dat Vlaanderen echt werk moet maken van een toegankelijk muziekarchief”, getuigde ik in De Standaard. Enkele dagen later reageerde Ann Overbergh, directeur van Kunstenpunt, in dezelfde krant. De bouwstenen voor zo’n centraal depot lagen in een kelder klaar: zo goed als alle Vlaamse releases vanaf de jaren 1960 en zelfs kostbare stukken die van nog vroeger dateren. Alleen ontbrak het de cultuursector aan ruimte en middelen om die kloeke genre-overschrijdende collectie open te stellen voor enige vorm van publiekswerking. Ik had voor mijn boek dankbaar gebruik gemaakt van de discografische gegevens van de digitale catalogus Muziekarchief.be, al miste ik er ander archiefmateriaal zoals foto’s, interviews en achtergrondartikels. Wel besefte ik niet dat er een heuse fysieke platenverzameling achter de website schuilging.

Levenswerk

De basis voor die audiocollectie werd veertig jaar geleden gelegd met de Vlaamse Centrale voor Audiovisuele Materialen (VACLAM), een organisatie die in de jaren 1980 rondreed met een discobus, gevuld met tweeduizend vinylplaten. Toen Muziekcentrum Vlaanderen (het officiële steunpunt voor de professionele muzieksector) die verzameling rond de eeuwwisseling in handen kreeg, breidde het dat archief gevoelig uit door het levenswerk van Kris Dierckx, een godsdienstleraar uit de Kempen die in zijn vrije tijd concertorganisator en manager van bands was geweest, over te kopen: een collectie van duizenden singles, lp’s en cd’s van eigen bodem. Dierckx had decennialang de rommelmarkten afgeschuimd met een nobele missie: Vlaanderen ervoor behoeden de eigen popgeschiedenis te vergeten.

Een aantal schenkingen later, in 2004, kreeg het Vlaams Muziekarchief pas echt vorm. Om steviger te staan ging Muziekcentrum Vlaanderen in zee met IFPI Belgium (de federatie van de Belgische platenindustrie) en de publieke omroep VRT. Drie jaar later was de fraaie databank Muziekarchief.be een feit. Intussen bleef het nieuwe releases aanschaffen om de platencollectie up-to-date te houden.

De eerste vijf jaar van zijn bestaan kon het Vlaams Muziekarchief rekenen op sponsoring van de Nationale Loterij. “Maar die bron droogde op, met het excuus dat de Nationale Loterij eigenlijk geen Vlaamse initiatieven kan financieren. Dat is best ironisch als je weet dat Franstalige artiesten als Jacques Brel, Lange Jojo en Adamo evengoed in onze collectie zitten”, vertelt voormalig IFPI-directeur Marcel Heymans, tot vandaag een van de grote voorvechters van het archief.

Het platenarchief, gestockeerd in lokalen naast de Brusselse concertzaal Ancienne Belgique (AB), koesterde plannen om de collectie te ontsluiten. Pogingen om de nodige subsidies te bekomen, botsten steeds op desinteresse van het Ministerie van Cultuur. Volgens Jari Demeulemeester (ex-voorzitter van Muziekcentrum Vlaanderen en ex-directeur van de AB) beschouwt de overheid muziek te eng als een commercieel product en neemt ze daarom platen niet even serieus als pakweg toneelteksten.

Marcel Heymans betreurt dat de Vlaamse erfgoedsector nooit een actief collectiebeleid voor muziek heeft uitgetekend. “Als je kijkt naar onze musea en naar het Letterenhuis, dan zie je dat er heel wat gebeurt op het vlak van erfgoed. Dat voor het archiveren van partituren wel budgetten zijn uitgetrokken, maar nooit voor muziekdragers, is niet logisch: muziek dient toch vooral om beluisterd te worden?”

Uniek in volledigheid

Toen Muziekcentrum Vlaanderen in 2015 opging in Kunstenpunt, het steunpunt voor de professionele kunstensector in Vlaanderen en Brussel, moest de popmuziek plots de sponde delen met het theater en de beeldende kunsten. Bezielers als Demeulemeester en Heymans vreesden dat de fusie de toekomst van de waardevolle platencollectie zou hypothekeren. Twee keer moesten de dozen door Brussel versleept worden, eerst naar het Kaaitheater, vervolgens naar de Financietoren.

Dat er af en toe platenfirma’s als Starman Records en Universal kwamen snuisteren om op basis van het vinyl heruitgaven te lanceren, bewees het nut van de collectie. Laten we het archief én de digitale catalogus Muziekarchief.be daarom koesteren, betoogt Marcel Heymans. “Ik wil benadrukken hoe uniek onze website is. Nergens ter wereld vind je een gelijkaardig initiatief. Muziekweb.nl in Nederland bijvoorbeeld biedt niet dezelfde volledigheid in discografische informatie.”

Op Muziekarchief.be kun je per song zien wie de auteurs en de producer waren, welke muzikanten erop meespeelden en op welke (compilatie)albums het nummer voorkomt. Van elke artiest kun je een overzicht krijgen van de releases waaraan hij of zij meewerkte. Die dienst biedt Muziekweb.nl, dat overigens geen singles archiveert, niet aan. De Nederlandse tegenhanger is duidelijk anders georiënteerd. Hij streeft een gidsfunctie na. Je vindt er recensies en achtergrondstukken. Omdat alle platen uit de collectie gedigitaliseerd zijn, kun je online van elke song een fragment van dertig seconden beluisteren.

Muziekweb is sinds 1961 vanuit de onafhankelijke muziekbibliotheek van Rotterdam uitgegroeid tot een nationaal archief. De zeshonderdduizend cd’s, driehonderdduizend lp’s en dertigduizend muziek-dvd’s die het bezit, zijn samen goed voor zo’n acht miljoen tracks. Ook hier kloppen platenmaatschappijen soms aan voor heruitgaven.

Al was er in Nederland van meet af aan overheidssteun en publieke toegang, toch blijft het ook daar knokken. Drie jaar geleden was Muziekweb noodlijdend. De Rotterdamse Bibliotheek schrapte haar subsidies. Hoogstens tot 2025 zou ze nog plaats bieden aan de audiocollectie. Om te overleven moest Muziekweb op zoek naar een partner. Die vond het in Beeld & Geluid, het media-archief in Hilversum. Omdat het platenarchief wel niet kan meeverhuizen naar Hilversum is Muziekweb volop op zoek naar een nieuw onderkomen. “Daarbij vinden we het belangrijk dat de collectie toegankelijk blijft voor iedereen”, onderstreept medewerker Mark Ritsema.

En in Gent

In Vlaanderen is er wél al een oplossing gevonden voor de huisvesting van de geluidsdragers. In de zomer van 2023 zijn 124 dozen met cd’s, 180 dozen met vinyl, vier kasten vol met singles en zelfs één rek met 78 toerenplaten van Brussel naar de Muziekbibliotheek van het KASK en het Conservatorium van Gent verhuisd – in totaal zo’n veertigduizend stuks en 80 procent van wat ooit in Vlaanderen op plaat is gezet. Waar in het neoclassicistische monument De Wijnaert, vlak bij het Geeraard De Duivelsteen, tot 2009 kluizen van de Nationale Bank van België stonden, pronken nu platen.

Kunstenpunt, dat ondanks de verhuizing mede-eigenaar blijft, voorziet een luisterpunt en denkt na over de mogelijkheid om stukken in bruikleen te geven voor musicologisch onderzoek en tentoonstellingen. Het Vlaams Muziekarchief zou ook graag, zoals dat bij Muziekweb.nl al het geval is, het digitale luik uitbreiden met verdiepende artikelen.

Mooie dromen zijn er voldoende, de fondsen om ze te realiseren nauwelijks. Het was aandoenlijk, maar tegelijk ietwat pijnlijk om de voorbije maanden vrijwilligers in Gent bezig te zien met het in elkaar zetten van Ikea-rekken en het uitpakken van de dozen. Hun enthousiasme stond in schril contrast met de riemen waarmee ze moesten roeien. “Cultuurminister Jan Jambon stopte een tijdje terug Bokrijk een extra envelop toe, waarom moet onze muziekcultuur achterblijven? Bereiken wij in totaal niet méér mensen? Denk aan de Sportpaleizen die Clouseau uitverkoopt. Het is een schande dat we moeten vechten tegen de bierkaai, terwijl we iets in handen hebben waar we trots op mogen zijn”, besluit Marcel Heymans.

Tijdens de Belgische Week van de Muziek, van 22 tot en met 28 januari, opent het Vlaams Muziekarchief zijn deuren. Voorlopig is enkel een deel van de collectie te bezichtigen. Het adres: Geeraard de Duivelstraat 5, 9000 Gent. Website: muziekarchief.be

• Muziekcentrum Vlaanderen
• Muziekweb
• Vlaams Muziekarchief