de franse nederlanden, taal

Is het onderwijs Nederlands in Noord-Frankrijk bedreigd?

Tot voor kort leerden bijna 20.000 Noord-Fransen Nederlands van de kinderopvang tot het volwassenonderwijs. Nu dreigt dit aantal te slinken.

Het Franse onderwijssysteem

In grote lijnen is het Franse onderwijssysteem sterk vergelijkbaar met dat van Belgisch Vlaanderen en Nederland. Maar toch, hier even een schema met de Franse terminologie om de eigenheden en recente veranderingen te duiden in zoverre ze belangrijk zijn.

Je kan je kind voor zijn derde verjaardag naar de kleuterschool sturen. Het laatste jaar heet er la grande section. Het lager onderwijs telt slechts vijf leerjaren: le CP (cours préparatoire), le CE1 en CE2 (cours élémentaire) en CM1 en CM2 (cours moyen). Toch stromen Fransen ook pas op hun achttiende door naar het hoger onderwijs, omdat het voortgezet onderwijs zeven leerjaren telt. Deze zijn opgedeeld in twee helften die niet in dezelfde school doorlopen.

Het collège unique neemt vier jaar in beslag (van la sixième tot la troisième) en leidt tot het Diplôme National du Brevet. Pas op het niveau van het lycée (la seconde, vanaf 15 jaar) kies je tussen algemeen vormend of technologisch en beroepsonderwijs. Deze keuze wordt aangescherpt in la première. Op 16 jaar stopt de leerplicht, al moet je tot je achttiende minstens een dag naar school: je vormt je dan wekelijks enkele dagen in een bedrijf. Zo behaal je op je achttiende het befaamde BAC.

Ook dit is een vergelijkend nationaal examen, dat je dus ook niet in je eigen middelbare school aflegt en dat nationaal wordt opgesteld, georganiseerd en verbeterd. De grote driedeling (algemeen vormend, technologisch en beroeps) is gebleven, maar de traditionele opdeling van het algemene baccalaureaat L(ittérature), ES (économie et sociale) en S(cientifique) is recent geheel hervormd en verfijnd.

Zo bestaan er in het lycée général niet minder dan twaalf specialisatiemogelijkheden: LLCE (Europese talen, literatuur en cultuur), LCA (talen, literatuur en cultuur van de oudheid), Humanités-Littérature-Philosophie, SES (economische en sociale wetenschappen), Histoire-Géo (in Frankrijk zijn geschiedenis en aardrijkskunde één vak, met aandacht voor (geo-)politiek), PC (fysica en chemie), SVT (geologie en biologie), Ecologie, NSI (informaticawetenschappen), Sciences de l’Ingénieur, Maths en Arts.

Deze specialisatievakken nemen twaalf uur per week voor hun rekening en in je première (voorlaatste jaar) kies je er drie, in je terminale twee. Zo bereid je je steeds specifieker voor op je keuze voor het hoger onderwijs. Verder zijn er ook zes of zeven facultatieve disciplines (elk drie uur per week), waaronder een verdieping voor wiskunde, rechten (met aandacht voor de Europese Unie) en… een derde vreemde taal.

Meer dan 80% van de Franse jongeren behalen het baccalaureaat. In het hoger of tertiair onderwijs zal zo’n 30% afstuderen met een bachelordiploma en ongeveer 15% behaalt (minstens) een master. Vrouwelijke studentes doen dit 20% vaker dan hun mannelijke collega’s…Verder moet u weten dat in Frankrijk een Haute École
hoger aangeschreven staat dan een universiteit. Deze hogescholen zijn zeer selectief en bereiden bijna zeker een mooie carrière voor.

Bekijken we enkel die opleidingen in het hoger onderwijs die specifiek talige competenties centraal stellen. Aan de universiteit beoogt de afstudeerrichting Langues Étrangères Appliquées (Toegepaste Vreemde Talen) de beheersing van twee talen voor het bedrijfsleven en biedt ook disciplines aan die resoluut gericht zijn op het begrijpen van economie en bedrijfsbeheer. LLCER (Europese of regionale talen, literatuur en cultuur) bevat een opleiding Neerlandistiek, want hier gaat het om een doorgedreven studie van één taal(gebied) en zijn literatuur; de voor de hand liggende beroepsmogelijkheden zijn leraar en vertaler/tolk.

Verder zijn er nog de licenties Lettres, die vooral focussen op (Franstalige) literatuur en Sciences du langage, waar taalkunde centraal staat en waar ook één (of twee) vreemde talen kunnen worden gestudeerd en zelfs de didaktiek van het Frans als vreemde taal. Economisch of intellectueel sterkere studenten kiezen vaak voor écoles spécialisées… Zo zijn er hogescholen die studenten opleiden voor de toeristische en bedrijfssector, communicatie, management en human ressources, journalistiek en vertaler/tolk. Hier komen uiteraard ook één of meerdere vreemde talen aan bod.

Ook in Frankrijk sijpelt het ideaal van life long learning door, al moet worden gezegd dat de taxe professionnelle bedrijven al decennialang verplicht hun werknemers te laten genieten van permanente vorming, waar eveneens een initiatie of perfectionering in vreemde talen toe kan behoren…

Het onderwijs Nederlands in Noord-Frankrijk

Het basisonderwijs

In de Franse basisscholen staat een initiatie in een vreemde taal op het programma en in theorie kan je kiezen uit acht vreemde talen (Arabisch, Chinees, Russisch, Engels, Spaans, Italiaans, Portugees en Duits) of zelfs regionale talen (Bretoens, Baskisch, Corsicaans, Occitaans, Catalaans, Elzasser Duits). In Noord-Frankrijk is Nederlands of Vlaams niet uitgesloten, maar de overgrote meerderheid kiest voor Engels en recent is er een beweging die om sociale redenen Arabisch promoot.

De vreemde taal zou twintig minuten per dag aan bod moeten komen, maar wordt doorgaans door de klasseleraar of -lerares gegeven die zich nooit in deze taal heeft kunnen specialiseren. Zelfs de onderwijsomkadering publiceert haar focus op het leren van “woorden” voor de mondelinge communicatie en het belang van het schriftbeeld. En al zie je er het objectief van “plurilinguïsme” opduiken, alle voorbeelden komen uit het Engels…

In 2017 ondertekende de toenmalige minister van Onderwijs een raamakkoord met (Belgisch-) Vlaanderen. Gevolg: Vlaamse leraren in opleiding worden door de Franse Ambassade in Brussel uitgenodigd om gedurende zeven maanden in Noord-Frankrijk de taak van assistant de langue waar te nemen. Een mijlpaal in het unitaire Jakobijnse Frankrijk.

Beter nog, in de internationale sectie van de lagere school Anne Frank-Jean Moulin (de naam op zich al is een heel programma!) te Halewijn (Halluin, op vijftien kilometer van Kortrijk), wordt maar liefst drie uur per week Nederlands gegeven. Maar niets evenaart een driejarig project tweetalig kleuteronderwijs in Roosendaal (Rosendaël, in de buurt van Duinkerke, op twintig kilometer van De Panne). Daar onderwijst een Vlaamse leerkracht twee dagen op vier in het Vlaams/Nederlands in de school Jérôme Savary. Andere steden, zoals Sint-Omaars (Saint-Omer) en Belle (Bailleul) willen dit voorbeeld volgen.

Vergeten we ook niet dat vijf jaar geleden op initiatief van de burgemeester van Duinkerke Patrice Vergriete in de hele agglomeratie Duinkerke (van Bray-Dunes tot Grevelingen (Gravelines)) zesduizend kinderen voornamelijk uit de grande section gedurende een semester een uur initiatie Nederlands kregen in het kader van de buitenschoolse activiteiten. Deze zijn nu echter niet meer verplicht, wat zijn impact had op hun jaarlijkse aantal…

Het voortgezet onderwijs

Tot voor kort waren er in Noord-Frankrijk zo’n 75 colleges en lycea (d.i. middelbaar onderwijs) waar het Nederlands voornamelijk als derde vreemde taal werd aangeboden, naast andere talen zoals het veelgevraagde Spaans. Begin schooljaar 2020-201 beperkte deze lijst zich echter tot 50 instellingen. Toch is ook hier goed nieuws te melden.

Het Robert Shumancollege te Halewijn (Halluin) heeft een internationale sectie Nederlands geopend, waar dus wekelijks drie uur Nederlandse taalbeheersing en vier uur Nederlandse taal en literatuur wordt onderwezen, alsook twee uur geschiedenis en aardrijkskunde in de vreemde taal, een totaal van negen uren Nederlands dus! De afgestudeerden krijgen een Brevet dat de optie internationalisering Nederlands vermeldt…

Het Gambettalyceum te Tourcoing opende ook een internationale sectie Nederlands. Het plaatje is gelijkaardig; alleen het vak dat (gedeeltelijk) in het Nederlands wordt onderwezen, is afhankelijk van de gekozen specialisatie. En ook hier worden de studenten beloond met een baccalaureaat met optie internationalisering Nederland. In andere woorden, een verticale leerlijn voor het Nederlands als geprivilegieerde vreemde taal wordt stilaan werkelijkheid in Noord-Frankrijk.

Toch even een kanttekening

Begin dit academiejaar was er even commotie toen de Duinkerkse universiteit zonder enig overleg het Nederlands als verplicht vak van het curriculum Toegepaste Vreemde Talen schrapte, terwijl de ULCO toch sinds haar oprichting in de opleiding van jonge kaderleden voor de kuststreek het Nederlands aangeboden had. Natuurlijk is er op tachtig kilometer afstand de universiteit van Rijsel met zijn opleiding Toegepaste Vreemde Talen, zijn sectie Neerlandistiek en het Nederlands in de Universitaire Permanente Vorming.

Maar sinds september 2020 besliste ook het stadsbestuur van Belle (Bailleul), dat in zware financiële moeilijkheden zit, de subsidies aan verenigingen te halveren en ook het Nederlands in de drie eerste jaren van het stedelijk lager onderwijs niet meer te betalen. Het Huis van het Nederlands werd er zo tweemaal hard getroffen, bovenop de halvering van het aantal inschrijvingen van (oudere) volwassenen uit vrees van de coronapandemie.

Dankzij de morele en financiële steun van het Algemeen Nederlands Verbond en de Stichting Noord en Zuid slaagt de Vereniging voor Tweetalig Onderwijs in Noord-Frankrijk er gelukkig in om een deel van deze kost te helpen dragen en in meer dan tien andere basisscholen bij de grens aan jonge kinderen een initiatie Nederlands te laten geven door ervaren leerkrachten van over de taalgrens.

Tenslotte bieden avondscholen her en der nog altijd Nederlands aan en het is wellicht geen toeval dat dit onder meer gebeurt in privé-instituten die beheerd of geadviseerd worden door de Kamers van Nijverheid en Koophandel in de streek. Maar of dit genoeg is om permanent voldoende perspectieven te garanderen voor het onderwijs Nederlands in Noord-Frankrijk, is een pijnlijke open vraag…

• Noord-Frankrijk
• Onderwijs Nederlands