Context bij cultuur in Vlaanderen en Nederland

Publicaties

Context bij cultuur in Vlaanderen en Nederland

HET HART VAN DE VERSCHRIKKING. De Eerste Wereldoorlog in tekst en beeld
0 Reacties
Voor abonnees
geschiedenis

HET HART VAN DE VERSCHRIKKING. De Eerste Wereldoorlog in tekst en beeld

(Cyrille Offermans) Ons Erfdeel – 2015, nr 1, pp. 4-15

Dit is een artikel uit ons papieren archief

Een uitgebreid essay van Cyrille Offermans over diverse publicaties die zijn verschenen naar aanleiding van de herdenking van de Eerste Wereldoorlog, honderd jaar geleden.

Vrijwel niemand zal hebben vermoed dat de aanslag op aartshertog Franz Ferdinand van Oostenrijk, 28 juni 1914, een oorlog zou ontketenen van ongekende omvang, hoewel de dreiging al overal in de lucht hing. In de toonaangevende Europese hoofdsteden – in Berlijn, Wenen, Sint-Petersburg, Parijs, Londen en Belgrado – droomde men immers al jaren van imperialistische avonturen, van nieuwe roem, nieuw land en verre doelen. Bovendien waren er massa’s jongelui die niet eens met nationalistische propaganda hoefden te worden verleid om de wapens op te pakken; zij zagen de oorlog als een ideale kans om te ontsnappen aan een tergend onbehagen in de cultuur, en om eindelijk, aan het front, iets voor te stellen. Strijd tegen de vaders, het liefst gevolgd door de ondergang van de wereld, stond hoog op hun agenda’s, naar niets hunkerden ze zozeer als naar de uitbraak uit de kluisters van het armetierige, benauwende en afgepaste burgerlijke bestaan.

(…)

Geert Buelens’ De 100 beste gedichten van de Eerste Wereldoorlog (Ambo|Anthos, 2014), een keuze uit de veel omvangrijkere bloemlezing Het lijf in slijk geplant (Ambo|Anthos, 2008), is een rijke, veelzijdige en indrukwekkende bundel die bevolkt wordt door een groot internationaal gezelschap,waarmee hij de vooral in het Angelsaksische taalgebied heersende opvatting dat The War Poets toch een haast exclusief Brits gezelschap vormen naar het rijk der fabelen verwijst. Tom Lanoye merkt in de inleiding terecht op dat het boek ons eraan herinnert “hoe internationaal deze wereldbrand eigenlijk wel was”. Toegespitst kan men zeggen: de Eerste Wereldoorlog was de eerste gebeurtenis, bijgevolg ook het eerste thema, dat dichters over de hele wereld onbewust tot kandidaten voor deze bloemlezing maakte. Al met al waren er eenenzeventig miljoen soldaten uit achtendertig landen bij de gevechten betrokken. Bijna tien miljoen soldaten sneuvelden aan het front, eenentwintig miljoen raakten er gewond, daarnaast vielen er acht miljoen burgerslachtoffers. In 1918 haalde vrijwel niemand het meer in zijn hoofd de oorlog een zuiverende werking toe te schrijven.

(…)

Maar natuurlijk waren het niet alleen dichters die naar de pen grepen, de oorlog ontketende een ongekende schrijf- en documenteerwoede in alle lagen van bij de oorlog betrokken bevolkingen. Kunstzinnigheid in traditionele zin kan voor sommigen van hen hoogstens in het allereerste, nog naïeve begin een zorg zijn geweest, de ongekende, alle begrip te boven gaande furie van geweld dwong bovenal tot een poging dat onuitsprekelijke niettemin en met welke beperkte middelen dan ook vast te leggen, in de vorm van poëzie, dagboeken, brieven, preken, foto’s, tekeningen. De verhalen kwamen pas later, meestal indirect, uit de pen van nabestaanden, de overlevenden waren vaak door shellshock (een vroege variant van het posttraumatisch stresssyndroom) met levenslange stomheid geslagen.

(…)

De literatuur over de Eerste Wereldoorlog vult inmiddels een complete bibliotheek. Al veel langer kenden we, naast het omvangrijke corpus oorlogspoëzie, de klassieke prozaboeken van Louis-Ferdinand Céline, Robert Graves, Ernst Jünger en Erich Maria Remarque, het ene nog gruwelijker dan het andere. Nu zijn daar de boeken bijgekomen van onder meer Mortier, Hertmans en, over de gevolgen van de Grote Oorlog, de Fransman Pierre Lemaitre.

Natuurlijk mag ook de kolossale bundel oorlogspoëzie van Het Liegend Konijn (2014) hier niet onvermeld blijven.

(…)

En dan zijn er nog de duizenden dagboeken, grotendeels zonder literaire pretenties en onuitgegeven.

(…)

Een eeuw later beleven we een reprise, uiteraard met de nodige verschillen, van de jaren voor de Grote Oorlog: op talloze plaatsen in de wereld, vooral in Azië en Afrika, groeien als gevolg van armoede en overbevolking de legers van kansloze, gefrustreerde jongeren, onder wie het antiwesterse ressentiment opnieuw explosieve vormen aanneemt.

Verder lezen?

Dit is een artikel waarvoor je moet betalen. Koop dit artikel of neem een abonnement om toegang te hebben tot alle verhalen van de lage landen.

€3

€4/maand

€40/jaar

Aanmelden

Registreer je of meld je aan om een artikel te lezen of te kopen.

Sorry

Je bezoekt deze website via een openbaar account.
Je kunt alle artikelen lezen, maar geen producten kopen.

Belangrijk om weten


Bij aankoop van een abonnement geef je toestemming voor een automatische herabonnering. Je kunt dit op elk moment stopzetten door contact op te nemen met emma.reynaert@onserfdeel.be.