literatuur recensie

Het gehypete debuut van Yael van der Wouden voelt best klassiek aan

Isabel houdt haar huis én haar geest gesloten voor invloeden van buitenaf – tot Eva bij haar komt wonen en er tussen beide vrouwen een spel van aantrekken en afstoten ontstaat. In haar debuutroman stuurt Yael van der Wouden zo nadrukkelijk aan op een ontknoping dat de spanning – tussen Isabel en Eva, maar ook tussen Isabel en haar broer, tussen verleden en heden, tussen binnen- en buitenwereld – eronder lijdt.

Een internationaal gevecht om een manuscript van een Nederlandse auteur, zoiets horen we niet vaak. Uitgeverij Das Mag greep dit gebeuren de voorbije maanden dan ook aan om de literaire wereld vast op te warmen voor Yael van der Woudens debuutroman. De blurbs die op de kaft zijn beland beloven eveneens veel: “Spannend, schokkend en hartverscheurend”, “Groots” en “Een verbluffend knap debuut”. Nieuwsgierig maakt het zeker, maar tegelijkertijd voert het de verwachtingen zo hoog op dat je teleurstelling begint te vrezen.

Er is nog iets bijzonders aan dit boek. De bewaring werd uit het Engels vertaald (The Safekeep). De drietalig opgevoede Yael van der Wouden (1987) woonde tot haar tiende in Israël, verhuisde dan naar Nederland en studeerde later in New York. Engels blijkt voor haar de natuurlijkste taal om zich uit te drukken.

Nadat Van der Woudens essay over haar Nederlandse en Joodse identiteit in The Best American Essays 2018 werd vernoemd, belandde ook het Engelstalige manuscript van haar debuutroman op het bureau van een groot literair agentschap. Sindsdien heeft het een hoge vlucht genomen: de rechten zijn aan dertien landen verkocht. De Nederlandse versie is de eerste verschijning, bij uitgeverij Chaos, een kleine imprint onder de vleugels van Das Mag die mede door Van der Wouden zelf is opgericht.

De bewaring vertelt het verhaal van de zevenentwintigjarige Isabel, die het product van haar omgeving lijkt: haar kille, afstandelijke moeder is na een ziekbed overleden en haar twee broers waren tijdens die moeilijke periode al het huis uit. Ze is opgegroeid in een groot landelijk huis (Isabel is elf wanneer het huis tijdens de hongerwinter van 1945 via een oom in hun bezit komt) en woont er na de dood van haar moeder nog altijd, bijgestaan door een hulp, Neelke. Isabel is behoudend, nukkig en eerlijk, wat zich vaak uit in een directe botheid. Ze vult haar dagen met wat klusjes en toezien dat alles in het huis hetzelfde blijft. Ze is bang dat de hulp steelt of niet zorgvuldig met de spullen omgaat. Met een militaire precisie begint ze lijstjes bij te houden van wat er zich in het huis bevindt, en in welke aantallen.

Wanneer haar oudste broer Louis (aan wie het huis eigenlijk toebehoort) met een nieuwe vriendin aankomt, ontvlamt er snel een hatelijke reactie bij Isabel. Ze vindt Eva ronduit belachelijk en irritant en serveert haar af als de zoveelste kandidaat. Wanneer Louis voor werk een paar weken naar het buitenland moet, wordt Eva bij Isabel in het grote huis gestald. Een confrontatie kan niet uitblijven. Er ontstaat een dynamiek van aantrekken en afstoten, waarbij Eva het bloed onder Isabels nagels vandaan haalt, maar Isabel tegelijkertijd voortdurend op Eva gericht is. Ze houdt haar nauwlettend in de gaten: iets in Eva irriteert en fascineert Isabel. Er verdwijnen spullen uit het huis (serviesgoed, bestek, een ovenschaal), wat de spanning opvoert.

De omgang tussen de twee doet denken aan de film Call Me by Your Name (2018), waarin er ook een buitenstaander een paar weken in huis te gast is, wat afwisselend weerstand en nieuwsgierigheid oproept, waarna er in alle broeierigheid om elkaar heen wordt gedraaid, tot er een overgave plaatsvindt en de twee elkaar erkennen als geliefden. Ook in De bewaring wordt snel duidelijk dat de aanvankelijke irritatie niet op afstand duidt, maar juist op verbinding: Eva raakt iets wezenlijks in Isabel (affectie, haar geaardheid) en dat is voor Isabel lastig om te bevatten en aan zichzelf toe te geven. De perzik uit de film, een symbool voor de bevrediging van een mierzoet verlangen, is hier een rijpe, druipende peer.

Niet alleen verrast Isabel zichzelf met de grote hoeveelheid (levens)lust die loskomt, maar ook met haar schijnbare interesse in vrouwen. De homoseksualiteit van haar broer Hendrik wees ze eerder resoluut af. Isabel komt langzaam tot het besef dat ze naast het huis, ook haar geest gesloten hield. Ze kent zichzelf nauwelijks en wordt voortdurend overvallen door initiatieven die van buiten komen. Isabel en Eva beleven wonderlijk intieme weken onder tijdsdruk: wanneer Louis terugkomt, zou het immers allemaal moeten stoppen.

Het verhaal werkt naar een climax toe: wie is Eva nu echt, wat komt ze in het huis doen en waardoor verdwijnen toch al die spullen? Het wordt – zonder al te veel van het plot weg te geven – duidelijk dat Isabel en haar familie dit huis (volledig ingericht, tot het servies en de zilveren theelepeltjes toe) niet zozeer naar eer en geweten konden bezitten, maar dat zij het eerder in bewaring hadden en daar halsstarrig aan vasthielden toen de rechtmatige bewoners terugkeerden. Het is een tragische gang van zaken die tijdens de Tweede Wereldoorlog niet uitzonderlijk was.

In eerdere besprekingen van deze roman is terecht opgemerkt dat deze openbaring niet op de juiste plek valt als je als lezer al kennis hebt genomen van deze geschiedenis. Dan zie je de ontknoping al een tijd aankomen en dat ondergraaft de spanningsboog. Hoewel het boek soepel leest en voldoende interessante vragen opwerpt – vindt Isabels gesloten karakter oorsprong in een trauma? Wat is er precies voorgevallen tussen haar en haar moeder? – is het vooral jammer dat deze roman zo’n nadrukkelijke belofte van ontknoping met zich meedraagt: daarmee verdwijnt tijdens het lezen een bepaalde vrijheid en vrijblijvendheid en voelt wat uiteindelijk overblijft minder dan “groots” aan.

De stijl van de roman is overwegend sober en de taal voelt soms ietwat tuttig aan door de wat ouderwetse woordkeuze (zoals de uitroep “O, toe!”, afkomstig van een volwassen vrouw) en zinnen die eindigen in drie puntjes – hoewel dat ergens ook verdedigbaar is omdat het een stem betreft die decennia teruggaat.

De relatie die Isabel met haar oudere broer Hendrik onderhoudt, is misschien wel het interessantste aspect in deze roman: als een moederfiguur heeft ze zich over hem ontfermd toen ze jong waren (herhaaldelijk stelt ze: “Ooit was hij een kind geweest en hield ze hem in haar armen als hij een nachtmerrie had”). Daarna is die band veranderd omdat Hendrik zich afzette en het huis verliet om zijn geaardheid te ontdekken; de een vloog uit en de ander bleef verstard achter. De prachtig uitgewerkte dynamiek tussen Hendrik en Isabel, waarin liefdevolle zachtheid, zorgzaamheid en oude pijn elkaar op subtiele wijze afwisselen, had gerust nog wat meer ruimte mogen krijgen.

De bewaring is uiteindelijk een roman over behoud. Hoe de spullen en de mensen om ons heen ons vormen tot wie we zijn. Hoe onmogelijk het is om iets precies zo te behouden als je zelf wil, wanneer je tot de buitenwereld moet gaan verhouden. Isabel denkt de ruimte voor zichzelf met hand en tand te moeten verdedigen, maar realiseert zich uiteindelijk dat wat er dan overblijft nauwelijks het verdedigen waard is. Misschien is dat de reden dat het verhaal zo klassiek aanvoelt: de thema’s zijn terug te voeren op het onderhouden van een thuis, een familie en een geliefde. Het zijn precies deze drie basiselementen die Isabel uiteindelijk dwingen dieper in zichzelf af te dalen om te ontdekken wie ze nu eigenlijk is. Het is knap dat Van der Wouden deze reis mogelijk heeft gemaakt, binnen de muren van één huis.

Yael van der Wouden, De bewaring, vertaald door Fannah Palmer en Roos van de Wardt, Das Mag/Chaos, Amsterdam, 2024, 304 p.

• debuutroman