literatuur recensie

‘Het begin en zijn oneindigheid’ van Corinne Heyrman: het recht om kwetsbaar en anders te zijn

Als haar opa wordt opgenomen in de psychiatrie overdenkt een jonge vrouw haar eigen verleden in de inrichting. Dat leidt tot een pakkende roman over (psychische) kwetsbaarheid.

“De mens, ge kunt gij daar niet aan uit.” Het beroemde citaat van Gerard Walschap staat ook als motief in Het begin en zijn oneindigheid, de debuutroman van de Antwerpse Corinne Heyrman, die ook werkt als podcast- en theatermaker vanuit haar woonplaats Eindhoven.

Podcasts maken, dat doet ook de anonieme ik-figuur in deze roman. Als haar opa wordt opgenomen in de psychiatrie, besluit ze om daar een radiodocumentaire over te maken. Ze spreekt met dokters, met haar oma en moeder, en met de vrienden van de fanfare waarin opa Marcel jarenlang trompet speelde. We vinden de verteller dus vaak terug met het opnameapparaat in de aanslag, of voor het computerscherm waarop ze haar opnames probeert te monteren tot een coherent verhaal. Ze wil de ongewenste metamorfose van haar grootvader in geluid vangen en bewaren.

Dat is een aardige symboliek voor het leven zelf, want we willen zo graag een steekhoudend verhaal, voor onszelf, voor de anderen. Dat schenkt houvast, duidelijkheid. Maar het leven zit nu eenmaal vol struikelblokken en weerhaken, waardoor we soms even op een zijspoor belanden, al of niet in de psychiatrie. De verteller maakte het zelf mee, toen ze als zeventienjarige werd opgenomen met anorexia, de eetstoornis die haar deed verschrompelen tot ze bijna onzichtbaar werd.

De ervaringen die ze toen meemaakte helpen haar om opa beter te begrijpen. Heyrman heeft duidelijk voeling met het onderwerp, ze beschrijft treffend hoe het is om in een depressie te belanden, hoe het is om anders te zijn, ook al is het maar tijdelijk, hoe het voelt om je onbegrepen te voelen, hoe het is om teleurgesteld afscheid te nemen van het leven, eenzaam. Het lijkt haar het pijnlijkste dat je kunt meemaken: sterven met spijt. Ze kijkt naar opa’s trompet die ze meesmokkelde van zijn zolder naar haar boekenkast, “in haar hals de naam van een teleurgestelde man”. En ze wordt boos op de wereld die maar niet wil begrijpen wat haar opa meemaakt. Een wereld die niet snapt hoe het is om te leven met een aandoening die in je persoonlijkheid genesteld zit. Een aandoening, een kwetsbaarheid die in tegenstelling tot een ‘gewone’ ziekte nooit verdwijnt, maar altijd bij je blijft, “als een geniepige vos of een vervaarlijke teek”. Depressie is het duistere broertje van verliefdheid: je kunt het niet zien, je kunt het nauwelijks beschrijven, maar je voelt wel dat het er is.

Depressieve trompet

Ze probeert zelf enkele noten te blazen op de trompet, haar schuchtere pogingen iets van muziek uit het instrument te krijgen worden de soundtrack bij de podcast. Maar het wil niet zo goed lukken, de trompet is eigenzinnig, ze weigert bepaalde noten vrij te geven, alsof ze ook met een depressie sukkelt. De ideale rode draad dus voor het audioverhaal over Marcel.

Ondertussen voert ze ook filosofische gesprekken met haar vriend, de “niet-praktiserende communist”, een kunstenaar die haar een spiegel voorhoudt, maar die ook voor evenwicht zorgt in haar leven én in de podcasts die ze maakt. Hij is het gewoon om geïnterviewd te worden, weet de juiste dingen te zeggen op de goede momenten. Hij zorgt voor momenten van verlichting, net als de humoristische bedenkingen die de verteller heeft bij wat er allemaal gebeurt. Want ondanks het thema zit er wel degelijk humor in dit boek. Die zit in de details, in zinnetjes als “het was dan ook een dure hobby, herstellen van een onzichtbare ziekte”, na de vaststelling dat er in de jeugdpsychiatrie alleen maar witte meisjes van een hogere klasse zitten. Of nog, over haar bazige oma die ze verdenkt een rol te spelen in de depressie van haar opa: “Net als een CEO is mijn grootmoeder alleen in haar voorkomen normaal.” Het is niet alleen grappig, het is ook een sterk beeld, en zo staan er meerdere in dit boek. Zoals hoe je het omgekeerde effect kunt bereiken als je een ziekenhuiskamer probeert op te vrolijken met ballonnen en slingers voor een verjaardagsfeestje.

Dat alles maakt van Het begin en zijn oneindigheid een erg sterk debuut. Met herinneringen aan haar jeugd, filosofische bedenkingen en allerhande associaties construeert Heyrman een eigen universum, een beetje zoals een overvol maar depressief brein werkt. Daarmee vallen thema en stijl heel mooi samen.

Tegelijk vertelt ze iets over hoe de wereld kijkt naar mensen met een psychische kwetsbaarheid. Je hebt mensen die naar zichzelf kijken, en mensen die om zich heen kijken, of zoals Elias Canetti het omschrijft: de mensen die naar de zee kijken, en zij die zwemmen. Hoe je bent, bepaalt ook deels hoe je kijkt naar de kwetsbaarheid van anderen. De niet-praktiserende communist gelooft niet echt in die tweedeling, hij ziet wel iets in het pleidooi om niet langer te spreken over Verwarde Personen, maar over verwarrende personen, of mensen met onbegrepen gedrag. Zo maak je het toch een gezamenlijke kwestie, luidt de redenering.

Stof tot nadenken, want wie de eenvoudige verklaring zoekt voor zoiets complex als psychische kwetsbaarheid, of eenvoudige mantra’s aanhangt als “waar een wil is, is een weg” of “alles komt goed”, die dreigt van een kale reis thuis te komen.

Corinne Heyrman, Het begin en zijn oneindigheid, De Arbeiderspers, Amsterdam, 2022, 232 p.

• Corinne Heyrman
• De Eerste Keer
• debuutroman
• romandebuut