de lage landen trekt verder door Noord-Frankrijk om er oorlogssites te herontdekken. In Étaples-sur-Mer, een vissershaven tegenover Le Touquet, vonden duizenden Britse soldaten de eeuwige rust. Toch is hier in de Eerste Wereldoorlog nooit echt gevochten. Al kwam het wél tot een interne Britse opstand.

Van op de D940, de departementale weg die langs de hele Noord-Franse kustlijn loopt, zie je de site wat lager op je rechterkant in beeld komen. Maar om echt te beseffen hoe uitgestrekt deze begraafplaats is, moet je je langs de weg parkeren, uitstappen en onder de met pilasters geflankeerde toegangspoort door naar binnen gaan.

De indrukwekkende site met zijn terras en bogen aan de beide uiteinden werd ontworpen door Sir Edwin Lutyens. © Nicolas Montard

Zo kom je op een groot terras, wel zeventig meter breed. In het midden ervan staat een kruis met het opschrift "Their name liveth for ever more" en aan beide uiteinden twee enorme boogconstructies met stenen vlaggen. Het uitzicht hier is bijna duizelingwekkend. Duizenden graven strekken zich voor onze voeten uit. De naamopschriften lijken elkaar eindeloos op te volgen: W.J. Armstrong, gesneuveld op 15 oktober 1917, R.E.C. Chittock, gesneuveld op 10 oktober van hetzelfde jaar, Robert Gordon, gesneuveld op 4 december 1916, Philippe Tillard-Foyster, gesneuveld op 11 december van het jaar daarvoor...

© Nicolas Montard

Dit is de grootste begraafplaats van de Commonwealth in Frankrijk. De site werd ontworpen door een van de grootste Britse architecten van zijn tijd, Sir Edwin Lutyens, en is de laatste rustplaats van 11.436 mannen en vrouwen. Het zijn voor het overgrote deel Britten (8.817), maar ook Canadezen (1.145), Australiërs (464), Nieuw-Zeelanders (261), enzovoort.

Achter de frontlinie

Toch lag dit gebied tijdens de Eerste Wereldoorlog niet in de gevechtszone. Étaples, een stad van 5.000 inwoners, had wel een strategische ligging en werd op het Europese vasteland de grootste militaire basis van de Britse strijdkrachten en de Britse Expeditiemacht. Er waren tal van redenen voor die keuze. De stad lag tegelijk ver genoeg van de frontlinie en dicht tegen de havens van Calais en Boulogne-sur-Mer. Dat maakte transport van manschappen en materieel mogelijk, net alseen directe verbinding naar het front aan de Somme. Verder was er ook ruimte genoeg om te bouwen. Na de tenten zouden er tot twintig ziekenhuizen, versterkingskampen en trainingskampen oprijzen. In het kamp van Étaples was er plaats voor 22.000 gewonden en huisvesting voor 100.000 man! Ook 2.500 vrouwen namen hier deel aan het militaire leven: professionele verpleegsters, hulpkrachten van het Rode Kruis, vrouwen in de keuken, in de bakkerij, ambulancechauffeurs. In 1917 passeerden er tot 40.000 gewonden per maand...

In 1917 brak in Etaples een van de enige Britse opstanden tijdens de Eerste Wereldoorlog uit

Het leven was er evenwel niet rooskleurig. De Britse dichter Wilfried Owen beschreef de plaats als "een enorm, afschuwelijk kamp, een soort hok waar dieren een paar dagen worden gestald vooraleer ze uiteindelijk geslacht worden". Ook J.R.R. Tolkien, de auteur van The Lord of the Rings, verbleef in Étaples. De omstandigheden waren hier zo moeilijk en de instructeurs zo hard en onverbiddelijk, dat er in 1917 een van de enige Britse opstanden tijdens de Eerste Wereldoorlog uitbrak. Het begon allemaal met de arrestatie van een korporaal nadat hij met een verpleegster had gepraat. Dat was verboden. De opstand duurde enkele dagen. De meeste opstandelingen werden naar het front gestuurd, anderen werden veroordeeld tot gevangenisstraffen. Een van de aanzetters werd geëxecuteerd.

© Nicolas Montard

De doden die hier vanaf 1915 op de oevers van de Canche begraven werden, kwamen uit de plaatselijke en omliggende ziekenhuizen. Na de wapenstilstand werden de houten kruisen vervangen door zerken. De begraafplaats, naar het model van de Anglo-Boer War Memorial in Johannesburg, werd in 1922 ingewijd door de Britse koning George V. Een eeuw later is dit het laatste echte overblijfsel van het reusachtige kamp van Étaples. Volgens een recente hypothese was dit kamp, waar zoveel mensen samentroepten, mogelijk één van de vertrekpunten van de Spaanse griep, de pandemie die na de oorlog wereldwijd zijn zware tol zou eisen.