geschiedenis column

Geef muziek een plaats in de Canon van Nederland

Wie kent niet minstens een paar regels uit het repertoire van Rob de Nijs? Volgens historica Lotte Jensen valt de cultuurhistorische betekenis van de overleden zanger nauwelijks te overschatten. Hoe komt het dan dat muzikanten als De Nijs niet in de Canon zijn opgenomen, vraagt Jensen zich af.

Als iemand het levenseinde mooi kon bezingen, was het Rob de Nijs (1942-2025) wel. ‘Open einde’ ging over het overlijden van zijn vader. “God ik hou zo van jou / Misschien is het niet waar”, zong hij. “Zwaait opeens die deur weer open / En natuurlijk sta jij daar”. Wie het hoorde, voelde het verdriet van de zanger en dacht aan een eigen verlies. 

Net zo mooi is ‘Vanaf vandaag’. De Nijs bracht het uit in 2004 en sindsdien is het een van de meest gedraaide muziekstukken op uitvaarten. De tekst, geschreven door zijn ex-vrouw Belinda Meuldijk, gaat recht het hart in:  

Vandaag begraaf ik jou in mij
Niet bij die steen daar, die lange rij
Al die oude namen, daar hoor jij niet bij
Nee vandaag begraaf ik jou in mij. 

Een gedragen melodie, ernstig van toon, maar toch ook troostrijk: het leven van de overledene leeft verder: “’k zal twee levens leven met jou in mij”. 

Op zondag 16 maart overleed Rob de Nijs zelf. Hij was een icoon in de Nederlandse cultuur- en muziekgeschiedenis, die meebewoog met de tijd en de tijdgeest. Hij begon zijn carrière als tieneridool en vertolkte het vrijheidsgevoel van de jaren 1960 en ‘70. Daarna ontwikkelde hij zich tot chansonnier met liederen over liefde, levensvreugde en -verdriet. Er zullen maar weinigen zijn die niet een paar regels kunnen meezingen met ‘Ritme van de regen’, ‘Malle Babbe’ of ‘Banger hart’, zijn nummer-éénhit uit 1996. 

Rob de Nijs had ook in Vlaanderen een trouwe schare fans. Had hij daar een equivalent? Raymond van het Groenewoud misschien? Of komt Jacques Brel meer in de buurt, die een plaats in de Canon van Vlaanderen heeft gekregen? Bladerend door die canon valt in elk geval op dat die wél oog heeft voor muziekgeschiedenis; behalve Jacques Brel vinden we ook het zestiende-eeuwse Mechels Koorboek, dat polyfone muziek bevat. In de Canon van Nederland ontbreekt de muziek. Misschien dat die omissie bij de volgende herijking rechtgezet kan worden: muziek en liedcultuur maken een belangrijk onderdeel uit van de cultuurgeschiedenis.  

In mijn leven speelde de muziek van Rob de Nijs een betekenisvolle rol. We waren geëmigreerd uit Denemarken en mijn vader – die ingenieur was en in een jazzband had gespeeld ‒ leerde de Nederlandse taal via muziek. De radio stond altijd aan in de auto en hij kocht platen van Nederlandse artiesten. Rob de Nijs stond ook op het repertoire, zo breidde hij zijn woordenschat uit. Mijn zus en ik zongen vrolijk mee, zonder alle woorden te begrijpen.  

Later, toen ik Nederlandse les aan buitenlanders gaf, gebruikte ik zijn liedjes in de les. ‘Ritme van de regen’ was handig om het weervocabulaire van de leerlingen te vergroten, al stonden er best ingewikkelde woorden in: zolderraam, tegenslag, eenzaamheid. Met ‘Banger hart’ fleurde het klaslokaal op: een goede popsong met een niet al te zwaar thema. Opnieuw een paar lastige woorden: loeren, jaloers bezit. 

Het vaakst liet ik ‘Foto van vroeger’ horen met de tekst erbij, een nostalgisch liedje over de kindertijd. Toen leek alles simpel leek en waren de dromen groot. Maar vergis je niet: het taalgebruik is niet eenvoudig voor wie Nederlands leert. Wat te denken van “schippersklaviertje” en “schooien”?  

Rob de Nijs was niet alleen het ideale lesmateriaal, er was vanuit het perspectief van de docent nog een voordeel: zijn dictie was keurig. En ja, toegegeven, ik had zelf ook een zwak voor deze zanger. Om de twee jaar bezocht ik wel ergens een concert, al had ik geen idee wie ik mee kon vragen, want het was onder studenten en in academische kringen bepaald niet hip om naar Rob de Nijs te gaan. Dat kon me weinig schelen, want voor mij was hij ook het linkje naar mijn eigen lieve vader. 

Zijn muziek en taal vond ik mooi, rijk en toegankelijk. ‘Wat als later nu is’ is een zin die blijft hangen. Hij had bij nader inzien veel weg van die ene grote dichter uit de negentiende-eeuwse letterkunde voor wie ik een al even groot zwak heb: Hendrik Tollens. Ook hij wist een groot publiek te bereiken met zijn gedichten. Ze waren toegankelijk en toch bloemrijk, soms clichématig maar altijd oprecht, poëtisch en verstaanbaar. Toen Tollens in 1856 overleed, verkeerde het land in diepe rouw. Het was alsof er een familielid gestorven was, schreef het Algemeen Handelsblad toen.  

En zo was het ook met het overlijden van Rob de Nijs. Het journaal opende met het bericht van zijn dood. Alle media stonden er uitgebreid bij stil. Frits Spits, groot kenner van de Nederlandse muziek en bewonderaar van De Nijs, vatte de betekenis van de zanger krachtig samen: “Hij gaf onze taal extra glans”. Vanaf vandaag leeft zijn muziek in ons.

• Rob de Nijs