kunst

Nxt Museum: een black box voor digitale kunst in voormalig Siberië

Met Nxt Museum heeft Amsterdam er niet alleen een nieuw museum bij, maar ook een kunstinstelling van een nieuwe generatie. Inhoud, voorkomen en organisatie zijn anders dan anders.

Primeurs maken nieuwsgierig en genereren goede pr. Maar ze worden te vaak geclaimd zonder feitelijke check. Zo meldde de Nederlandse krant AD eind augustus dat Utrecht in 2024 een vestiging krijgt van het Japanse Nowhere, dat daarmee “het eerste museum voor digitale kunst in Europa” zou zijn. Daarmee rekende de krant echter buiten het Museum for Digital Art in Zürich dat al in 2016 de deuren opende en ze recent vanwege Covid-19 weer sloot. Maar ook Nxt Museum in Amsterdam gaat Nowhere voor.

Nxt Museum, dat op 29 augustus openging, beweert op zijn beurt “het eerste museum in Nederland voor digitale kunst” te zijn en ook dat is niet juist. Tussen 1994 en 2012 zette het Nederlands Instituut voor Mediakunst (NIMk) een indrukwekkende reeks tentoonstellingen met videokunst en nieuwe mediakunst neer. De expositieruimte van opvolger LIMA is weliswaar superklein maar biedt nog steeds cutting edge digitale kunst.

Ook semantisch vergaloppeert Nxt Museum zich een beetje. Het is geen museum, want het ontbeert een eigen collectie. Zelfs de acht werken in de openingstentoonstelling Shifting Proximities zijn niet aangekocht en het is de vraag of dat nog gaat gebeuren. Het etiket presentatieruimte of kunsthal zou daarom beter passen, maar misschien moet er een nieuwe term worden verzonnen voor dit initiatief.

Want Nxt Museum voegt wel degelijk iets nieuws toe aan het Nederlandse kunstlandschap. Zo’n plek waar grote digitale kunstwerken langdurig te zien zijn hadden we nog niet. Nxt Museum laat zich nog het beste vergelijken met Art Basel Unlimited, de etalage voor extra large art van ’s werelds grootste kunstbeurs, maar dan heel specialistisch en met een looptijd van minstens vijf maanden in plaats van vijf dagen. Dat vergroot de zichtbaarheid van dit soort kunstwerken, die normaliter alleen opgemerkt worden door bezoekers van festivals als Gogbot en Impakt. Met uitzondering van Lucy McRae’s Biometric Mirror, dat tot en met 4 oktober onderdeel is van de tentoonstelling Bodydrift – Anatomies of the Future
in Design Museum Den Bosch, is het aanbod van Nxt Museum niet eerder in Nederland te zien geweest.

Biometric Mirror scant de gezichten van bezoekers en reconstrueert ze aan hand van meetpunten, met monsterlijk vervormde portretten als resultaat. De impliciete kritiek op incompetente gezichtsherkenningssoftware is ingebed in een installatie die doet denken aan Claes Oldenburgs soft sculptures: bolle kaptafels en aaibare boudoirmeubels. Het tactiele voorkomen en interactieve karakter van Biometric Mirror is typerend voor de hele tentoonstelling, die volgens curator Bogomir Doringer beschouwd mag worden als pilot voor het aankomende programma. Geen cerebrale conceptkunst met een lap uitlegtekst maar direct aansprekend werk waarin je je met huid en hersenen kunt onderdompelen.

Het eerste werk, Connected
van Roelof Knol, zet meteen de toon. Lichtprojecties bewegen met de bezoekers mee en maken duidelijk hoe groot persoonlijke en gemeenschappelijke ruimte is – een even lichtvoetig als actueel commentaar op de anderhalvemetermaatregels. In de volgende, 25 meter lange zaal speelt Topologies #1 van United Visual Artists met perspectief door de laserprojectie van een rechthoek op te rekken en te kantelen, wat in de met rook gevulde ruimte het gevoel voor maat en verhouding op de proef stelt.

Het absolute spektakelstuk van Shifting Proximities is Distortions in Spacetime van Marshmellow Laser Feast, een overdonderende animatie van een uitdovende supernova en het ontstaan van een zwart gat dat wordt geprojecteerd in een spiegelzaal vergelijkbaar met Yayoi Kusama’s Infinity Room.

Meer dan beleving

Die opsomming van werken wekt misschien de indruk dat Nxt Museum ‘experiences’ biedt voor de Instagramgeneratie, maar vergelijkingen met de ook recent geopende selfiemusea Wondr en Youseum zijn onterecht. Naast beleving biedt Nxt Museum inhoud, soms zelfs sterk educatief aangezet, maar vaak met onverwachte invalshoeken. Zo tonen de Chinese kunstenaars Yuxi Cao en Lau Hiu Kong met het grote werk Dimensional Sampling #1 de onvermoede schoonheid van QR-codes. De ritmische projectie die op een geanimeerde rorschachtest lijkt, slaat een brug tussen het analoge menselijke brein en de kunstmatige intelligentie die opslagen ligt in die hermetische codeblokken.

Wat je wel mist, is een kritische noot over de surveillancemaatschappij waar dit soort technologie vaak onderdeel van is. Engagement is wel te vinden in Econtinuum van Thijs Biersteker, maar neemt ook hier eerder de vorm aan van blijmoedige verwondering dan het dystopische alarmisme dat veel kunst over milieu en klimaat aankleeft. Bierstekers sculptuur is gemaakt van gerecycleerd plastic en stelt het wortelstelsel van bomen voor. Lichtvlekken bewegen zich met wisselende snelheden tussen de verschillende organismen en verbeelden zo de communicatie waarvan wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat die echt plaatsvindt in de plantenwereld. Als bezoekers dichterbij komen, beïnvloeden ze het lichtpatroon en worden ze onderdeel van ‘het gesprek’. Spelenderwijs wordt de boodschap geserveerd: ook u bent onderdeel van het ecosysteem, dus zorg dat het heel blijft.

Biersteker werkte voor Econtinuum
samen met de Italiaanse botanicus Stefano Mancuso, zoals eigenlijk alle werken in Shifting Proximities door collectieven zijn gerealiseerd. Nxt Museum trad daarbij in een aantal gevallen op als producent. Met het later dit jaar te lanceren Nxt Lab wil de nieuwe instelling ook een werkplaats bieden om nieuwe concepten te ontwikkelen en grootschalig te testen.

De residenten van Nxt Lab bivakkeren dan een paar maanden in wat inmiddels geldt als het spannendste stadsdeel van Amsterdam. Noord werd decennialang gemeden als het ‘Siberië aan de verkeerde kant van ’t IJ’ maar is in rap tempo aan het verhippen. De Asterweg oogt op het eerste gezicht als een opeenvolging van loodsen en garages, maar vlak naast Nxt Museum zit het collectiegebouw van filmmuseum Eye en aan de overkant van de straat staat het voormalige atelier van beeldhouwer André Volten, waar een flinke beeldentuin in de maak is.

Een instelling als Nxt Museum had ook niet gepast in een grachtenpand, zoals de vroegere behuizing van NIMk. Het getoonde werk leent zich niet voor een klassieke white cube maar vraagt om een theatrale black box. De voormalige televisiestudio in Noord past perfect. Het pand biedt 1.400 vierkante meter tentoonstellingsoppervlak, maar liefst zes krachtstroombronnen, een verstevigde vloer en stalen balken aan het lekker hoge plafond om de ongelooflijke hoeveelheid apparatuur aan op te hangen.

Aanvankelijk was de ruimte leeg, maar gedurende de Covid-lockdown heeft een bouwteam er deels verschuifbare wanden ingezet. De grootste zaal, het 320 vierkante meter Nxt Stage waar Dimensional Sampling #1 te zien is, kan worden verhuurd voor productpresentaties, modeshows en andere evenementen. En dat zegt meteen veel over de financiering en het verdienmodel van Nxt Museum. Zalenparcours en kantoren zijn in slechts vier maanden tijd opgebouwd zonder een cent subsidie. De lokale Rabobank kwam over de brug met een lening en een groep private investeerders paste de rest bij.

Commercieel gerund bedrijf

Ondernemerschap staat tegenwoordig hoog in het vaandel in de Nederlandse museumsector, maar Nxt Museum is echt een commercieel gerund bedrijf. Oprichter Merel van Helsdingen komt dan ook uit de wereld van marketing en sales en werkte onder meer bij Apple en Tommy Hilfiger. Haar partner Natasha Greenhalgh verdiende haar sporen als architect en ontwerper van winkelinterieurs. En van de elf andere functies binnen de lean & mean
staf zijn er maar twee artistiek-inhoudelijk.

Toch voelt Nxt Museum meer aan als het eveneens private Museum Voorlinden in Wassenaar dan bijvoorbeeld Moco, dat op het Museumplein toeristen binnenlokt met derderangs Banksy-prints. De horeca is stijlvol, maar niet à la Rijks in het Rijksmuseum gericht op high end dinergasten. Er wordt merchandise verkocht, maar geen obligate mokken en legpuzzels, eerder handige kapjes om de camera op je laptop af te dekken. De meeste inkomsten moeten komen van kaartverkoop. En dat roept meteen vragen op over de levensvatbaarheid van Nxt Museum op de langere termijn. Want een ticketprijs van €24,50 is aan de hoge kant, zeker in een land waar de meeste cultuurliefhebbers een Museumjaarkaart hebben en gewend zijn gratis naar binnen te kunnen. Het is voor Nxt Museum te hopen dat het een nieuwe generatie kunstconsumenten weet aan te boren, die het geen probleem vindt de prijs van bijna drie bioscoopkaartjes neer te leggen.

Website Nxt Museum