samenleving column

Een belletje van totale onwetendheid

De vraag naar verschillen tussen Nederland en België is altijd eenduidiger dan de antwoorden, merkt schrijver Rob van Essen. Wat niet wil zeggen dat die verschillen er niet zijn. ‘We houden een lijstje bij: ‘kent L. niet’ en ‘kent R. niet’.’

In het verleden hebben mijn vrouw L. en ik (we zijn intussen getrouwd) herhaaldelijk dubbelinterviews gegeven over verschillen tussen Nederland en België. Blijkbaar staan onze contactgegevens in de rolodexen van redacteuren en journalisten die zich bezig houden met taal; eens in de zoveel tijd komt het idee bij ze op om iets te schrijven over het taalgebruik van Nederlanders en Vlamingen en dan bellen ze ons.

We zijn voorzichtiger geworden met die interviews omdat we merkten dat we onszelf begonnen te herhalen. Dezelfde vragen leveren dezelfde antwoorden op, en ook al zijn redacteuren daarmee tevreden, wijzelf waren dat toch minder. Nadat ik mezelf voor de vijfde keer had horen vertellen dat ik eraan heb moeten wennen dat een bank hier een zetel wordt genoemd, terwijl dat in Nederland een ouderwets woord voor stoel was, begreep ik dat het onderhand wel genoeg was geweest. Ik woonde ook al weer zo lang in Brussel dat het nieuwe er een beetje af was. En wees het feit dat ik mezelf telkens weer dezelfde voorbeelden hoorde geven er ook niet op dat de verschillen eigenlijk helemaal niet zo groot waren en niet steeds benadrukt hoefden te worden?

Je zou het bijna denken. Maar elke week merken L. en ik weer dat we uit andere taalgebieden komen, met dank aan Karel Vereertbrugghen en Henk Jongebloed, de cryptogrammenmakers van respectievelijk De Standaard en De Groene Amsterdammer.

Telkens wanneer we op zondagochtend Karels Crypto uit het weekblad van De Standaard maken, roept L. bij sommige opgaven verheugd een oplossing die bij mij geen enkel belletje doet rinkelen, of het moet het belletje van totale onwetendheid zijn. In dergelijke gevallen gaat het steevast om Vlaamse woorden of uitdrukkingen. Omgekeerd komen in het cryptogram van De Groene typisch Nederlandse woorden en toespelingen voor die voor L. totaal duister zijn.

Nu komt natuurlijk de vraag op om welke woorden het dan gaat, en ik moet toegeven dat we inderdaad zo’n lijst hebben bijgehouden, in twee kolommen, “kent L. niet” en “kent R. niet”. Maar algauw hebben we die lijst weggegooid, omdat we wisten dat die alleen maar gedonder zou geven. (Kennen ze die uitdrukking in Vlaanderen?) Ongetwijfeld zouden er reacties komen in de trant van: “Dat woord is helemaal niet typisch Nederlands, dat is ook in Vlaanderen uiterst gangbaar, wat gek dat ze dat niet weten” – en omgekeerd. Het zou, kortom, aan ons liggen en niet aan de taal.

En wie weet. Ook buiten de taalkwesties om rees de afgelopen jaren bij mij herhaaldelijk de vraag: is dit een verschil tussen Nederland en België, of kom ik nu iets tegen wat ik nooit eerder heb meegemaakt maar dat ook in Nederland de gewoonste zaak van de wereld is?

Zo wonen we hier in Brussel in een appartementsgebouw waar in het voorjaar de verwarmingsketel wordt uitgezet, voor het hele complex. In het najaar komt er een monteur langs die de ketel weer aanzet, niet op een vaste datum, maar pas nadat in de appgroep van de bewoners zo veel mededelingen over dalende temperaturen zijn gemaakt dat op een gegeven moment besloten wordt de syndicus te bellen, die vervolgens de verwarmingstechnicus inschakelt. Ik vind het een vreemde procedure, maar het kan natuurlijk heel goed dat dit ook in Nederlandse appartementencomplexen gebruikelijk is en ik het gewoon nog niet eerder ben tegengekomen.

Je weet het dus nooit, met die verschillen. De vraag ernaar heeft altijd iets schematisch, iets voor de hand liggends, en is altijd eenduidiger dan de antwoorden. Wat niet wil zeggen dat die verschillen er niet zijn. Zo stond ik ervan te kijken dat toen L. en ik in het raadhuis van Anderlecht op het punt stonden “ja” tegen elkaar te zeggen, opeens een bandopname van het Belgische volkslied klonk. In Nederland heb ik nog nooit meegemaakt dat het volkslied wordt gespeeld bij een huwelijksvoltrekking. Hier lijkt dan toch sprake van een duidelijk benoembaar, eenduidig verschil. (Dat het om het Belgische volkslied ging, begreep ik trouwens pas na een gefluisterde toelichting van, toen nog, mijn verloofde.)

Waar het op neerkomt: voor mij is het grootste verschil tussen Nederland en België dat L. hier woont, en niet daar; en dat ik nu ook hier woon, wat het verschil weer opheft. En zolang we elke week die cryptogrammen maken, zullen we elkaar nodig blijven hebben.